Dünyanın en görkemli ve en etkileyici yapılarından biri; tarihçilerin, mimarların, jeologların, turistlerin, inanan ve inanmayan herkesin gözbebeği Ayasofya. Her yıl Türkiye’nin en çok ziyaret edilen müzeleri listesinde daima ilk sıralarda mahal alıyor. Yapının detaylarına geçmeden önce gelin size bir hikâye anlatayım. Rivayet olunur ki İmparator İustinianos, bir gece düşünde etrafına ışıklar saçan bir aziz görmüş. Aziz, üzerinde bir kilise çiziminin mahal aldığı gümüşten bir levha uzatmış. İmparator o denli etkilenmiş ki uyandığında düşünde gördüğü bu kilisenin birebirini yaptırmaya karar vermiş. Üstelik kilisenin ismi da hazırmış zira hayalindeki aziz kulağına fısıldamış: Hagia Sophia. Sonraki gün düşünü başmimarına anlatınca şaşkınlığı bir kat daha artmış. Zira onun da birebir rüyayı gördüğünü, uyanınca da gördüğü kilisenin çizimini yaptığını öğrenmiş. O çizime baktığında gördükleri kilisenin birebir kilise olduğuna şahit olmuş. Ve dünyanın en görkemli mabetlerinden birinin inşası başlamış.
Mistik bir noktada İustinianos’un kilisesi burada yapılan ilk kilise değil. Ayasofya’nın bulunduğu mahallin mistik bir nokta olması, pagan inanışına kadar uzanıyor. İmparator Konstantius’un 360 yılında yaptırdığı bina 404 yılındaki ayaklanma sırasında yanmış. 415 yılında 2. Theodosius’un inşa ettirdiği yeni kilise de 532 yılında Hipodrom’da 30 bin kişinin öldürülmesiyle sonlanan ‘Nika İsyanı’ sırasında harap olmuş. Çabucak akabinde İustinianos daha ihtişamlı bir kilise yaptırmaya karar vermiş. Çalışmalar, günümüzde bile neredeyse mucize sayılacak bir müddette, yaklaşık beş yıl sonra 26 Aralık 537’de tamamlanmış. İmparator Iustinianos’un, Ayasofya ile o zamana kadar dünyanın en büyük tapınağı olan Süleyman Tapınağı’nı karşılaştırarak kiliseyi “Seni geçtim Süleyman” laflarıyla açtığı söylenir.
Aşınan mermerler tanık Gelin artık de bu görkemli yapının içini birlikte gezelim. İçeri girmeden önce II. Theodosius tarafından inşa ettirilen kiliseden geriye kalanları ön girişte görebilirsiniz. Ayasofya’nın girişi çift narteksli (koridor); dış narteks son radde sadeyken iç narteks mermer duvarlarla çevrilmiş ve geometrik mozaiklerle süslenmiş. Bunlar özgün kiliseden günümüze ulaşan ve parıltısını içinde kullanılan altın yaldızdan alan mozaikler. Birinci yapıldığı yıllarda dış narteksin önünde beş kapının açıldığı bir avlu varmış ve imparator Orea Porta (Güzel Kapı) olarak bilinen ortadaki kapıdan içeri girermiş.
Çağlar uzunluğu atılan milyonlarca adımın aşındırdığı mermer eşikten geçerek, İmparator Kapısı’ndan girin Ayasofya’ya. Girdiğiniz anda harika bir kubbenin altında geniş ve loş nefteki (Sütunlarla ayrılmış uzunlamasına alan) sonsuzluk hissi kucaklayacak sizi. Bu boş ortamın kilisenin camiye çevrilmesi sırasında Ortodoksluğa ilişkin objelerin kaldırılmasıyla oluştuğu düşünülüyor. Özgün kubbe sarsıntılarda zarar görünce yüzyıllar boyunca sık sık yenilenmiş. 558’de yıkıldığında Miletli İsidoros’un yeğeni İsidoros her şeyi tekrar hesaplayıp bölgeden 56 metre yükseklikteki bugünkü kubbeyi yapmış. Ayasofya’nın Bizans döneminde, 989 ve 1346 yıllarında çöken ve onarılan kubbesi Mimar Sinan’ın uçan payandalar eklemesinden itibaren hiç çökmemiş ve büyük ölçüde Genç İsidoros’un yaptığı değişikliklerle günümüze ulaşabilmiş.
Deesis’in gizemi
Ana salonun ihtişamından kendinizi alıp üst galerilere hakikat çıkmaya karar verdiğinizde etrafı daima kalabalık bir sütun göreceksiniz. ‘Terleyen Sütun’ ya da gayri ismiyle ‘Aziz Gregory’nin Sütunu’… Kimine nazaran 13’üncü yüzyıldan, kimine nazaran daha eskilerden kalan bir geleneğe nazaran burada dilek tutuyorsunuz ve dileğinizi tutarken yapmanız gereken sütunun üstündeki delikte parmağınızı 360 nokta çevirmek. Muhtemelen, ziyaretçilerin birden fazla üzere siz de bahtınızı denemek isteyeceksiniz. Ayasofya’nın heybetinin farkına varacağınız en güzel mekanlarsa binanın üç tarafı boyunca uzanan ve kadınlar için ibadet alanı olan galeriler. Galerileri gezmenin en büyüleyici yanı, eşsiz mozaikleri. İçlerinde tahminen de en etkileyici olanı Vaftizci Yahya ve Meryem Ana’yı tüm beşerler ismine Hz. İsa’dan şefaat isterken gösteren ve ‘Deesis’ olarak isimlendirilen, alt kısmı yok olmuş mozaik. Ortadaki Hz. İsa’nın yüzünün iki tarafının birbirinden farklı resmedilmesini bir cürüm sanmayın, biraz ileriden tekrar bakın mozaiğe; hem Hz. İsa’nın yüzünün iki tarafı eşitlenecek hem de Hz. İsa’nın gözleri direkt size bakar hale gelecek.
Eşsiz mozaikler
Ayasofya birçok eşsiz mozaikle süslü bir başyapıt… Nefteki yarım kubbede, tahtta oturan ve çocuk İsa’yı kucağında tutan harika Meryem Ana mozaiği 867 yılında yapılmış. Kilisedeki Yunanca yazıtta belirtildiği üzere ‘İkonoklast’ dönemden sonra kiliselere konan ilk tasvir. Yarım kubbenin sağındaki kemerde Melek Cebrail’i tasvir eden mozaiği görebilirsiniz, karşıdaki duvarı süsleyen Melek Mikail mozaiğiyse silinmiş üzere. Nefteki hayranlık uyandıran öteki eserler arasında genç İgnatius, altın ağızlı Yuhanna ve İgnatius Theophoros’u betimleyen mozaiklerin de olduğunu belirtmeden geçmeyelim. Temmuz 2009’daki restorasyon çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan Altı Kanatlı Melek Serafim, 160 yıl sonra gün ışığına kavuştu. İncil’e nazaran Tanrı’nın tahtını koruyan altı kanatlı en üst sıradaki melek mealine gelen Serafim, Ayasofya’nın da koruyucuları arasında. 700 yaşında olduğu kestirim edilen ve yüzü 1.5×1 metre ebadındaki Serafim figürü sahiden çok etkileyici.
Hagia Sophia’dan Ayasofya’ya
Prodüksiyonunda 10 bin personel ve 100 sanatkarın çalıştığı kilise, dönemin iki en önemli mimarı, Trallesli (Bugünkü Aydın) matematikçi ve fizikçi Anthemios ile Miletli mimar İsidoros tarafından tasarlanmış. Yaklaşık bin yıl boyunca dünyanın en büyük kilisesi olarak kabul edilen yapının yanında Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesine kadar Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin merkezi varmış. Fatih kenti aldığında ilk iş olarak kiliseyi camiye çevirmiş. Yapı 1935’te Atatürk’ün buyruğuyla müzeye dönüştürülmüş. Yapının hünkâr mahfili kısmında kapısı dışarıda olan bir bölümü, 1991’den bu yana mescit olarak kullanılıyor. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u aldıktan sonra Ayasofya harap haldeymiş. Bu görkemli kiliseye kişisel önem vermiş. Çabucak camiye dönüştürülmesini emretmiş fakat ismini değiştirmemiş. Böylelikle Haghia Sophia, olmuş Ayasofya.
İstanbul efsanelerinin kalbi
Her iki diyanetin de ibadet mekânı olan Ayasofya ile ilgili hem Hıristiyan hem de İslam dünyası birçok efsane yaratmış. Bir anlatıya nazaran kilisenin prodüksiyonu sırasında işçiler çalışmaya ara verip de konutlarına gittikleri zaman, mimar oğlunu aletlerin başında nöbetçi olarak tutarmış. Küçük çocuğun nöbet tuttuğu bir gün aniden bir melek belirmiş. Çocuğa kiliseyi daha süratli bitirebilmeleri için gidip işçileri çağırmasını söylemiş. Aletler için nöbeti kendisinin tutacağını belirtip o geri gelene kadar da bir bölgeye ayrılmayacağına dair yemin etmiş. Koşa koşa babasına giden çocuk, durumu anlatmış ve meleğin kiliseyi bir an önce bitirmelerini istediğini söylemiş. Bunu duyan mimar işçilerini toplayıp çalışmaya geri dönmüş lakin meleğin kiliseden ayrılmasını engellemek için oğlunu bir daha oraya göndermemiş. Yüzyıllarca orada kalmış melek, gelgelelim ahir, İstanbul’un fethinden birkaç gün önce uçup göğe yükselmiş. Derler ki melek Ayasofya’yı terk edince korunmasız kalan kent ve kilise Osmanlı’nın eline geçmiş.
Sultanların mezarlarına mesken sahipliği yapıyor
Girişin çabucak sağ tarafında, sultanların, eşlerinin, şehzadelerinin yattığı 35 mezar var. Ayasofya’nın vaftizhanesi olarak yapılan bina daha sonra Sultan 1. Mustafa ve Sultan 1. İbrahim’in türbeleri haline getirilmiş. Yanındaki türbeyse Mimar Sinan tarafından Sultan 2. Selim, eşi Nurbanu Sultan ve babalarının vefatı üzerine kardeşleri 3. Murat’ın tahtta rakipsiz oturabilmesi için öldürülen beş oğlu için yapılmış. Davut Ağa’nın tasarladığı yan türbedeyse 3. Murat, beğenilen eşi Safiye ve 23 oğluyla birlikte yatıyor. Oğullarından 19’u tahta geçen erkek kardeşleri 3. Mehmet’in muhalefetle karşılaşmaması için idam edilmişler. Son türbe 3. Mehmet’e ve eşi Handan’a ilişkin.
News
Magazin
Magazin
Magazin
Magazin
Magazin
Magazin
MAGAZIN
MAGAZIN
MAGAZIN
MAGAZIN