Yüksek patlayıcı özellikli ve gübre amaçlı kullanılan 2 bin 750 ton kadar amonyum nitrat, salı günü Beyrut’ta büyük bir patlamaya neden oldu. Mantar biçimli patlama kentteki limanın bulunduğu bölgede koca bir enkaz bırakırken, etrafta çok sayıda yapının yıkılmasına ve en az 137 kişinin ölümüne neden oldu.
Patlamanın etkilediği kilometrelerce alanda binlerce kişi de yaralandı. Olayın akabinde liman yönetimi ortasından çalışanlar tutuklandı, tehlikeli unsurun gerçek yönetim edilememesiyle ilgili bir soruşturma başlatıldı. Lakin bu yüklü kargo, Beyrut limanına nasıl geldi?
Lübnan Yüksek Savunma Kurulu, amonyum nitrat kargosunun MV Rhosus gemisinden alınarak el konulduğunu doğruladı. Geminin Beyrut limanına Eylül 2013’te teknik arızalardan dolayı giriş yaptığı ve akabinde da seyahatine devam etmesine müsaade verilmediği belirtiliyor. Araştırmalarsa geminin ‘yüzen bir facia’ olduğunu ve felaketin ‘geliyorum dediğini’ gösteriyor.
MarineTraffic izleme sitesine nazaran, Rhosus gemisi 1986 yılında inşa edildi ve birçok kere el değiştirdi. Son yaşananlar geminin Rusya doğumlu, Kıbrıs’ta ikamet eden işadamı İgor Greşukin’e ilişkin, Marshall Adaları’nda tescilli Teto Shipping şirketi tarafından 2012’de satın alınmasıyla başladı. Gemiye bir yıl sonra da Lübnanlı liman yetkilileri tarafından el konuldu.
Moldova bayraklı geminin mürettebatının çoğunluğu Ukraynalılardan ve Ruslardan oluşuyordu. Mürettebatın Rusça forumlarda 2012 yılında yazdığı bildiriler, müthiş çalışma şartlarını gözler önüne seriyor.
Gönderilerde çoğunlukla iç karartıcı imkanlardan, çok düşük maaşlardan ve maaş ödemelerinde yaşanan gecikmelerden kelam ediliyor; bildiriler şirketle anlaşmayı düşünen denizcilere ikaz niteliği taşıyor.
‘Gemide çok sayıda teknik eza vardı’
RT’ye konuşan Teto Shipping şirketinin eski bir çalışanı Semyon Nikolenko da bu argümanları doğruluyor.
Gemide elektrik mühendisi olarak misyon yapan Nikolenko, hem gemi hem de şirket yönetiminin berbat olduğunu tabir etti.
Şimdilerde Kırım’da yaşayan Nikolenko, “Bu yaptığım ilk anlaşma ve ilk denizcilik tecrübesiydi ve berbat bir deneyimdi” dedi. Nikolenko, İgor Greçuşkin’i hiçbir zaman verdiği kelamları tutmayan ‘kurnaz’ bir adam olarak nitelendirdi. Ayrıyeten Greçuşkin’e nazaran radarlar ve ana motorundaki arızalar da dahil olmak üzere gemide çok sayıda teknik kahır vardı.
“Avrupa’daki limanlarda sık sık teftişler, kınamalar ve tutuklamalar oluyordu” diyen Nikolenko’ya nazaran, Teto Shipping şirketi, liman yetkilileriyle yaşanan problemleri çoğunlukla, meşakkatleri gidermektense rüşvet yoluyla çözme arayışındaydı. Beyrut’a gelmeden kısa müddet önce de gemi İspanya’nın Sevilla kentinde iki hafta ‘tutuklu’ olarak kaldı. Liman yetkilileri gemide yalnızca bir güç ünitesi çalışır durumda olduğu için, şirketi bir yedek jeneratör kurmaya zorladı.
Nikolenko, yedi aydan fazla çalıştığı Rhosus, Beyrut’a gelmeden kısa müddet önce işinden ayrıldığını söyledi.
Makus biten seyahat
Rhosus, 2013 yılında 2 bin 750 ton amonyum nitratı Batum limanından Mozambik’e götürmek üzere yola çıktı, lakin varış noktasına teknik arızalardan dolayı hiç ulaşmadı. Memleketler arası Denizcilik Örgütü’nün (IMO) bir kolu olan Port State Control (Liman Devleti Kontrolü) tarafından yapılan bir denetleme sonrasında geminin Beyrut limanından ayrılması yasaklandı.
Nikolenko’ya nazaran, tehlikeli kargo nedeniyle geminin mürettebat sayısı en aza indirilmişti. 2015 yılında Lübnanlı hukuk şirketi Baroudi & Associates şirketi tarafından düzenlenen bir müddetnamede geminin, süratlice şirketinin iflasını veren sahibi ve taşıdığı kargonun sahipleri tarafından fiilen terk edilmiş olduğunu gösteriyor.
Geminin kaptanı ve dört mürettebatı Beyrut’ta gözaltına alındı ve meskenlerine lakin 11 ay sonra dönebildiler. Kaptan Boris Prokoşev, 2014 yılında geminin sahibi hakkında, denizcilerin maaşsız ve gıdasız olarak bahtlarına terk edildiği gerekçesiyle şikâyette bulundu.
Sibreal.org’a konuşan Prokoşev’e nazaran, gemi Lübnan’da liman fiyatı ödenemediği için alıkonulmuştu. Lakin bu gerçek bir adım değildi, gemiden en kısa müddette kurtulmalılardı. Beyrut, gemideki tehlikeli kargoyu da inançlı bir şekilde elden çıkarabilirdi. Prokoşev, “Sahip çıkan kimse yoksa, kargo kimseye ilişkin değildir” dedi.
‘Gemide küçük bir delik vardı’
Baroudi & Associates şirketine nazaran, gemide bulunan tehlikeli kargo limandaki bir depolama alanına kaldırıldı ve yıllarca burada kaldı. MarineTraffic izleme sitesi tarafından en son patlamanın merkezi yakınlarındaki Beyrut limanında olduğu kaydedilen gemi, patlamadan uzun zaman önce batmış olabilir.
Geminin kaptanı, “Gövdesinde küçük bir delik vardı. Zaman zaman suyu dışarı pompalıyorduk. Mürettebat olmayınca bu işi yapacak kimse de yoktur” sözlerini kullandı.
Akıllara sakinlik veren ihlaller
Beyrut limanındaki bir alana aktarılan Rhosus’un kargosu, Lübnanlı yetkililer için yıllarca bir tasa kaynağı oldu. Lokal basına nazaran, güvenlik yetkilileri depodaki amonyum nitratın tehlike arz ettiğinin farkındaydı ve liman yetkililerinden patlamadan aylar önce kargonun buradan kaldırılmasını talep etti.
Lakin deponun toplumsal medyadaki manzaraları yetkililerin patlama mümkünlüğü olan kimyasalların nasıl saklanacağı konusunda yetersiz bir yaklaşıma sahip olabileceğini gösteriyor. Fotoğraflarda tonlarca gübrenin bulunduğu çuvalların elverişsiz bir depoda üst üste rastgele yığılı olduğu görülüyor.
Öteki yandan, kolay yanıcı olan gübrenin bulunduğu deponun yanında havai fişeklerin saklandığı savı da mevcut. Doğrulanmamış bir başka argümana nazaran de deponun kapısında yapılan bir kaynak çalışması, havai fişeklerin tutuşmasına ve sonuçta de amonyum nitratın patlamasına yol açtı.
Bu argümanların gerçek olup olmadığı bilinmezken, Lübnan hükümeti olayla ilgili soruşturmanın sonuçlarını beş gün içinde açıklama kelamı verdi. Facia ise, ülkeyi uçurumun kenarına sürüklemiş olabilir.
Milletlerarası çapta dayanak ve yürek ısıtan yardımlar sürerken, çok sayıda kişi de Lübnan hükümetini protesto etmek sokaklarına indi. Patlama, Beyrut’taki 200 bin ile 300 bin kişiyi evsiz bıraktı. Milyarlarca dolarlık kayıplardan bahsediliyor. Güç durumdaki ülke her zamankinden daha derin bir krizle karşı karşıya.
