COVID-19 ölüm olgularının karşılaştırılması, ülkeler COVID-19 ölümlerini farklı formda hesaplarken ne kadar sahih? Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) hangi dataları istiyor ve ülkeler bu olguları sağlıyor mu? Topluluk içi tüm ölümleri hesaplamalarına katan Belçika sahiden pandeminin en ölümcül olduğu ülke mi? Bu soruların şimdi net bir karşılığı yok. Fakat ülkeler datalarında ne kadar şeffaf olursa, tüketicilerin ve turistlerin bu ülkelere inançlarının o kadar artması ve ekonomik güzelleşmenin de o kadar süratli olabileceği belirtiliyor.
‘Doğru data en bedelli emtia’
Pandeminin en çok can aldığı aylardan biri olan nisanda Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres “Hükümetlerin korumak istedikleri beşerler için her zamankinden daha açık, şeffaf, hassas ve hesap verebilir olması gerektiği bir dönemdeyiz” demişti. Dünya Sağlık Örgütü de “Felaket ve acil sağlık durumlarında yanlışsız ve vakitli paylaşılan data en pahalı emtiadır” diyor. Çünkü ülkelerin paylaştığı doneler olmadan insanlığın COVID-19’la savaşının ne aşamada olduğu akıllıca ölçülemiyor.
DSÖ şüpheli vaka sayısını da istiyor
Martta tüm üye ülkelerden COVID-19’a ilişkin olgularını bildirirken belli başlı standartlara uymaları daveti yapan Dünya Sağlık Örgütü’nün tüm olguları yayınlama sorumluluğu bulunmuyor. Üye ülkelerle ilişkilerini de korumak zorunda olan DSÖ yalnızca günlük yeni vaka ve ölüm donelerini yayınlıyor. En değerli olgu ise DSÖ’nün martta belirlediği ‘COVID-19 olduğu PCR testi ile belirlenmiş ölümler’ (U07.1) ve ‘COVID-19 olduğu belirlenmemiş şüpheli COVID-19 ölümleri’ (U07.2). U07.2 kodu DSÖ sitesinde mahal alan habere nazaran “Vakaya klinik yahut epidemiyolojik olarak COVID-19 tanısı konulduğunda gelgelelim labaratuvar testi sonucu zayıfsa yahut yoksa” kullanılmalı. Gerekirse bu kodda zatürre ve sair sağlık problemleri da ek kod eklenerek belirtilebiliyor, ama bu ölümlerin de COVID-19 ölümü olarak bildirilmesi isteniyor. Alman basın kuruluşu Deutsche Welle’ye mart ayında konuşan bilirkişiler Türkiye’nin bu standardı kullanmamasının doneleri karşılaştırmada sorun yaratabileceğini söylemişti.
Mevt verisini karşılaştırmak sıkıntı
Avrupa’da ölüm orantılarını karşılaştırmak çok güçlükle çünkü ülkelerin paylaştığı doneler çok farklı. Vefat orantısı çok yüksek olmasıyla gündeme gelen Belçika, başından bu yana topluluk içi ölümleri de COVID- 19 şüphesi varsa resmi verisine ekliyor. Almanya ve Fransa da huzur meskenlerinde gerçekleşen ölümleri resmi olgularına ekliyor. Fakat Almanya’da bir huzur evi ölümü yalnızca test olumlu çıkarsa dataya eklenirken, Belçika’da tabibin COVID- 19’dan şüphe etmesi olguya katılması için yerinde. Birleşik Krallık da nisan ayında hastane dışı ölümleri resmi datalarına eklemeye başladı. Günlük olgularına şüpheli vakaları katmayan Birleşik Krallık’ta haftalık açıklanan datada şüpheli vakalar da rakama ekleniyor. Çin de misal formda Wuhan’daki ölümleri nisanda yüzde 50 artırmış ve bir günde 1.290 ölüm verisi daha eklemişti. Şubat ayında ise ülke 13 bin kadar şüpheli vakayı yekun vaka sayısına ekleyerek daha şeffaf bir olgu seti sunmaya başlamıştı.
‘Başarının sırrı test/nüfus’
Oxford Üniversitesi’nden Profesör Jason Oke, hangi ülkenin COVID- 19 savaşının daha başarılı olduğu konusunda ‘ancak pandemi sonlandıktan sonra’ karşılık verilebileceğini söylüyor ve Almanya ve Güney Kore’yi örnek göstererek, şimdiye kadar nüfusa nazaran en fazla test yapan iki ülkenin ölüm orantılarını düşük tutabildiğini belirtiyor.
‘Acenteler şeffaf ve esnek olmak zorunda’
Turizm analistleri şeffaflığın bölüm için önemli kıymet arzettiğini söylüyor. Dünyanın en büyük data ve analitik şirketlerinden GlobalData’nın Seyahat ve Turizm Analisti Johanna Bonhill-Smith bunun tüm operatörler ve turizm acenteleri için güçlü bir periyot olduğunu vurgulayarak “Gelecekte talebe hizmet edebilmek ve müşteri memnuniyetini sağlayabilmek için turizmde aracı kurumların daha esnek ve şeffaf olması gerekiyor” diyor.
‘Online itibar idaresi hayati kıymete sahip’
Bonhill-Smith’e nazaran “Pandemi sırasında yaşanacak olumsuz bir turist deneyimi markalar üzerinde uzun vadeli zarara yol açabilir.” Turizm şirketlerinin fiyat iadeleri, rezervasyon siyasetleri ve işçi idaresini nasıl yaptığı kamuoyu nezdinde ince elenip sık dokunuyor. Toplumsal medya tasarruflarının pandemi sırasında kaydadeğer nispette arttığını aktaran analist “Küresel seyahat severlerin yüzde 41’i artık daha çok toplumsal medya kullanıyor. Bunun meali istenilmeyen bir görüş toplumsal medyada süratle yayılabilir. Bu nedenle online itibar idaresi turizm için hayati ehemmiyet taşıyor” değerlendirmesini yaptı.
Tam şeffaflık için hangi olgular paylaşılmalı?
Vatandaşların habere erişme hakkı ve söz özgürlüğünü savunan milletlerarası sivil topluluk kuruluşu Article 19 farklı ülkelerde medya ve STK’lar tarafından tekrar tekrar talep edilen lakin şimdi sistemli paylaşılmayan şu dataların pandemi şeffaflığı için gerekli olduğunu belirtiyor:
● Testle konfirme edilen ve şüpheli COVID-19 vakaları – sağlık durumu, lokasyon, etnik köken, cinsiyet, yaş; etkilenen sağlık çalışanları ve sair kritik kol çalışanlarının sayısı
● Hastanede ve hastane dışında – yatışı yapılan, ağır bakımda olan, teneffüs cihazına bağlı olan, taburcu edilen, karantinada olan kategorilerine göre- yaşanan ölümlerin sayısı.
● Yapılan ve sonuçlanan test sayıları, test yapılması için gerekli kriterler.
● Temas takip (filyasyon) yolu ile ulaşılan ve ulaşılamayan bireylerin sayısı, filyasyonda hizmetli bireylerin sayısı
● Test, ekipman stokları, hastane yatakları, bekleme mühletleri açısından sağlık tesislerinin kullanılabilirlik durumları – lokasyona nazaran.
● Etkilenen sağlık tesislerinin, toplumsal tesislerin ve hapishane üzere cezai tesislerin bu tesislerdeki vaka sayılarıyla birlikte isimleri ve lokasyonları.
● Pandemi nedeniyle iptal edilen tıbbi müdahalelerin sayısı
● Illetin yayılmasına ilişkin iddialar yapılabilmesi için algoritmalar, modeller ve baz alınan varsayımlar.
AB, ABD’den gelişleri tekrar sonlandırabilir
New York Times gazetesi Avrupa Birliği’nin COVID-19 pandemisini denetim altına almakta başarısız olması nedeniyle ABD vatandaşlarının birliğe girişini engellemeye hazırlandığını yazdı. Dünyada en fazla COVID-19 vakası görülen ABD’de vaka sayısı 2 milyon 300 bine dayandı, 120 bin 171 ölüm gerçekleşti. Haberde taslak kabul edilebilir yolcular listesi kaynak gösterilirken, ABD’nin Brezilya ve Rusya ile tıpkı kategoride yan alması önerildiği belirtildi. Habere nazaran bir AB diplomatı Komisyon’un üçüncü ülkelerden yolculara müsaade verilmesi için üç kriter önerdiği, bu kriterler arasında ülkenin epidemiyolojij durumunun da olduğu üye ülkelerin seyahate müsaade verilmesi için gerekli ölçüt ve eşikleri belirleyecek.
News
Dünya
Dünya
Dünya
Dünya
Dünya
Dünya
DÜNYA
DÜNYA
DÜNYA
DÜNYA