
HİLAL SARI
Geçtiğimiz haftalarda 25 milyon dolar yatırım alan Türk teşebbüs Martı’nın da bir kesimi olduğu mikromobilite pazarına yatırımlar süratle artıyor. Elektrikli scooter dışında bisiklet, elektrikli bisiklet, elektrikli kaykay üzere çok daha düşük giriş yatırımlarına gereksinim duyan ve kent insanlarını kısa aralık seyahatlerde trafikten kurtarmasıyla süratle yükselen mikromobilite startuplarına 2016-Şubat 2020 ortasında 7,7 milyar dolar yatırım gerçekleşti. COVID-19 pandemisi de kısa arada toplu taşımayı tercih etmeyen kişilerin bu üzere tahlillere yönelmesiyle bölümün büyümesine güç katan etkenlerden biri.
Danışmanlık şirketi McKinsey’nin pazara ilişkin geçen yıl yayınladığı raporda mikromobilite tahlillerinin 2030 itibariyle 500 milyar dolar büyüklüğe ulaşabileceği öngörülüyor. Öte yandan mobilite tahlillerine ilişkin araştırmalar yapan Mobility Foresights bu öngörünün hakikat olmadığını ve en yeterli senaryoya nazaran dalın toplam gelirlerinin 50 milyar dolar olabileceğini öngörüyor. Lakin bu bile kesimin yalnızca on yılda 10 kat büyüklüğe ulaşabileceği manasına geliyor.
Seyahatlerin yüzde 60’ı 8 kilometrenin altında
McKinsey raporuna nazaran bölümün bu kadar süratli büyümesinin arkasında yatan temel neden, Çin, Avrupa Birliği ve ABD’deki tüm seyahatlerin yüzde 50 ila 60’ının 8 kilometrenin altında olması. Tüm bu kısa seyahatlerin yaklaşık yüzde 8 ila 15’inin scooter ve bisiklet paylaşımı ile karşılanabileceği öngörülen raporda pazarın ABD’de 2030 itibariyle 200 ila 300 milyar dolar büyüklüğe, Avrupa’da 100 ila 150 milyar dolar büyüklüğe, Çin’de ise 30 ila 50 milyar dolar büyüklüğe ulaşabileceği öngörülüyor.
Mobility Foresights’ın Global Mikromobilite Pazarı 20192025 raporuna nazaran son dört yılda mikromobilite teşebbüslerine yapılan 7,7 milyar dolarlık yatırımın 2,7 milyar doları, İstanbul’un da ortalarında olduğu birçok büyük kentte giderek yaygınlaşan ve yakın aralarda açık havada seyahat etmek için kullanılan scooter startuplarına gitti.
Bir scooter dört ayda kâra geçebiliyor
Pazarın itici güçlerinden biri de rapora nazaran giriş yatırımının epey düşük olması, ortalama bir araç alımının 400 dolar üzere makul bir meblağın altında olması ve günde 5 seyahat yapılması halinde her bir scooter’ın 114 gün (ya da 4 ay) üzere kısa bir müddette kar eşiğini geçiyor olması. McKinsey bu hesaplamayı yaparken dakika başına ortalama 0,15 dolar fiyat ve ortalama seyahat mühletini de 18 dakika olarak alıyor (2,65 dolar). Sabit fiyatların 1 dolar olarak hesaplandığı raporda temel masraflar çıkartıldığında her bir scooter seyahatinin 0,70 dolar kar sağladığı varsayılıyor.
‘Mevzuat teknolojinin suratına yetişmeli’
Ford’un desteklediği San Francisco merkezli paylaşımlı e-scooter teşebbüsü Spin’in Kamu Siyasetleri Uzmanı Şebnem Tuğçe Pala ile kesimin sunduğu fırsatları ve büyümesinin önündeki zorlukları ve girişimcilerin ABD’de ve Avrupa’da ne üzere mevzuat engelleriyle karşılaştığını konuştuk. UC Berkeley’de Sürdürülebilir Ulaşım Araştırma Merkezinde araştırmacı olarak da misyon yapan Pala, mikromobilite alanında mevzuatın teknolojinin suratına yetişemediğini söyleyerek “Ulaşım dünyayı en süratli ve etkili değiştiren ögelerden biri” diyor ve Bird, Lime ve Spin üzere teşebbüslerin dünyayı daha eşit, daha pak ve daha verimli bir yer haline getirdiğine vurgu yapıyor.
‘Hepimiz tıpkı gemideyiz’
Lakin bölümün gelişiminin önündeki en önemli etken Pala’ya nazaran mevzuatın teknolojinin suratına yetişememesi ve dalda hala büyük bir mevzuat açığı olması. Tüm dünyada bu teşebbüslerin lokal yönetimlerden müsaade alması gerektiğini hatırlatan Pala, ABD’deki mevzuat tecrübesini şu sözlerle aktarıyor: “Hawai’de mahallî yönetimin e-scooter’ın tarifini değişik yapması, ABD’li oyuncuların Hawaili mikromobilite pazarına giremeyeceği manasına geliyordu. Teker büyüklüğünden nereye park yapılacağına, kollayıcı ekipman takılmasından sürat hududuna birçok öge var. Spin olarak Lime ve Bird’le bir ortaya gelip Hawai’deki düzenlemenin teknik yanılgının düzeltilmesini talep ettik. Yani bu teşebbüslerin başındaki genç iş insanları mevzuatın rekabet ortamını zedelemeyeceği şekilde yapılması için gayret sarf etti. Nihayetinde hepimiz tıpkı gemideyiz.” Paris ve Lyon’da da belediyelerin ihalelerine katılan Pala, bilhassa Avrupa’da mikromobilite tahlillerinin karbon ayak izinin azaltılması açısından da büyük önem arz ettiğini belirterek, ferdî verilerin korunmasının da bölüm için en hassas alanlardan biri olduğunu hatırlatıyor.
Gerilimden ve trafikten uzak, ucuz ve sağlıklı
Şu anda dünya nüfusunun yüzde 25’inden fazlası bir milyondan fazla nüfuslu büyük kentlerde yaşıyor ve trafik bu kentlerde en büyük meselelerden biri. Haftasonu Göztepe-Fenerbahçe ortasında deneme fırsatı bulduğum Martı üzere mikromobilite tahlilleri ise esasen teknolojiye süratle adapte olan genç kent nüfusunun kısa ara ulaşım muhtaçlığını karşılıyor. McKinsey de raporunda kentte yaşayanların gerilimden kaçmasına, park etme yahut trafikte bekleme müddetlerini azaltmasına, sahiplik maliyetlerini düşürmesine ve dışarıda olmanın sağlık açısından yararlarına vurgu yapıyor.