HANDAN SEMA CEYLAN
İş dünyası dijitalleşen çağla birlikte hantal kalan mevzuatların acilen yenilenmesini istiyor. Pandemi ile iş dünyası faaliyetlerine ‘yeni normal’in kazandırdığı iş yapış modelleri ile devam etmeye çalışırken, eski mevzuatların oluşturduğu alışkanların da bir an önce sonlandırılmasını bekliyor. Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Tahkim Heyeti Başkanı Arb. Av. Kerim Altıntaş, “COVID-19 gerek toplumsal hayatımızda, gerek iş hayatımızda alışkanlıklarımızı değiştiriyor, değiştirecek. Bilhassa iş hayatındaki yeni iş yapış yöntemleri, yönetim biçimleri, elektronik ticaret üzere birçok alanda iş dünyası bireylerinin türel müdafaaya muhtaçlığı var” dedi. Bilhassa iş dünyasının süratli değişime yanıt verecek mevzuat şemsiyesine muhtaçlığı olduğunu kaydeden Altıntaş, “Hukuki güvenlik anayasal haktır. Yerli ve yabancı yatırımcılar öncelikle ‘güvenilir hukuk düzeni’ arıyor. Belirsizlik içeren yahut daima değişen hukuk sistemi yatırımcıların önündeki en büyük engellerden biri” diye konuştu.
Türkiye’nin hem ticaret savaşları hem de pandemi nedeniyle önemli bir üretim ve tedarik üssü olacağına da dikkat çeken Altıntaş, şunları kaydetti: “COVID-19 nedeniyle Avrupa, Amerika ve birçok dünya ülkesi Çin’den eser almamakta yahut alternatif üretim yapacak ülke arıyor. Çin, kendisine karşı oluşan bu olumsuz algıyı kırmak için uğraşırken alternatif tahliller de üretiyor. Bu bağlamda Türkiye, Çinli birçok iş insanı ve işletme için yeni üretim merkezi olacaktır. Türkiye, bu durumu fırsat yahut tehdit olarak değerlendirip davranış geliştirmek zorunda.”
Altıntaş, 11 unsurda dijitalleşen iş dünyasına dar gelen mevzuat engelini aşacak hukuksal düzenlemeleri şöyle sıraladı:
1- Yerli üretimin teşviki için kamu-özel kesim “Satın Alma Garantili Sözleşme” yapabilmeli
►Katma bedeli yüksek yahut ithal edilerek cari açığı arttıran eserlerin Türkiye’de üretilebilmesi için kamu-yerli üreticiler ile satın alma garantili mukavele yapma imkânı getirilmeli.
►Kamu kuruluşlarının özel bölüm işletmeleri ile proje, eser, mühlet bazlı farklı paydaşlık yapabilmelerine imkan verilmeli.
►Önerimi kamu ihalelerinde yerli üreticiye yüzde 15 kadar fiyat avantajı uygulanması değil. Yerli üretimin teşviki için kamu kurumlarına “satın alma garantili sözleşme” yapma imkanı verilmelidir.
►Uygulamayı yapan kamu yöneticilerine zimmet çıkartılmasını engelleyecek ve projelerin suiistimal edilerek kamunun ziyana uğramaması için aktif kontrol sistemleri da geliştirilmeli.
2- Türkiye’de üretilen ve üretilmesi mümkün olan eserlerin ithal edilmesine engel olacak önlemler alınmalı
►Kamu kurum ve kuruluşlarının Türkiye’de üretilen yahut üretilmesi mümkün olan kamu alımlarını Türkiye’de mukim işletmelerden alması sağlanmalı. Tedariklerini Türkiye’den yapan kamu yöneticileri prim, maaş artışı, kademe ilerleme üzere alternatif yöntemler ile taltif ve teşvik edilmeli.
3- Uzaktan çalışma yönetmeliği acilen çıkartılmalı
►4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. hususuna 06.05.2016 tarih ve 6712 sayılı Kanun’un 2. hususu ile “Uzaktan Çalışma” düzenlemesi getirilmiştir. Uzaktan çalışma, emekçinin patron tarafından oluşturulan iş tertibi kapsamında iş görme edimini konutunda ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi olarak tanımlanmıştır. Bu düzenlemeye ve ortadan geçen dört yıla karşın uzaktan çalışma yol ve asılları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışma yapılamayacağı, verilerin korunması, verilerin paylaşılması, işletme kuralları, fazla mesai, mesai kontrolü, iş sıhhati ve güvenliği konuları üzere birçok konunun düzenleneceği yönetmelik hala çıkartılmadı.
►Hem patronun hem de personelin lehine olan “uzaktan çalışma” ilke ve prensiplerinin bir an önce tüm tarafların/paydaşların görüşleri alınarak belirlenmesi gerek.
4- Kitlesel fonlama seçenekleri artırılmalı “yastık altındaki kaynaklar” ekonomiye kazandırılmalı
►SPK tarafından çıkartılan “Paya Dayalı Kitlesel Fonlama Tebliği” ile dünyada Crowd Funding olarak tanımlanan kitlesel fonlama Türkiye’ye kazandırıldı. Lakin birçok çeşidi olan kitlesel fonlama uygulaması Türkiye’de yalnızca ortaklık/hisse modeli ile yer alıyor. Bunun dışında kitlesel fonlama ile katkı sağlanacak projeler de yalnızca “teknoloji ve/ yahut üretim faaliyeti” ile sonlandırılmış durumda.
►Türkiye’de yastık altında birçok atıl kaynak var. Genel olarak gayrimenkul, altın, otomobil üzere birçok yatırım aracına alışkanlık mevcut.
►Dünya’da CrowdHouse ismi ile “gayrimenkul satın alınması ve kiraya verilmesi” sistemleri kitlesel fonlama modeli ile yürütülüyor. Türkiye’de kitlesel fonlama daha yaygınlaşmadan sonlu alana hapsedilmesi yanlışsız değil. Kitlesel fonlama sistemine rastgele bir engel tanımaksızın tüm alanlarda uygulanma imkanı sağlanmalı.
5- Hacizli araçlar ve gayrimenkuller atıl beklememeli “üretken kaynak kullanımı” sağlanmalı
►Türkiye’de yedieminlerde hacizli 300 bin araç var. En az 6 ay en fazla 2-3 yıl buralarda bekliyorlar ve çürüyüp, bakımsızlıktan bozuluyor.
►2018’de Türkiye’de 31 bin 162 gayrimenkul icra müdürlükleri aracılığı ile satılarak el değiştirdi. Buralarda satış için en erken 6 ay en geç 2-3 yıllık müddet gerekli. Bu mühlet içinde gayrimenkullerin birçoğu atıl ekonomik kaynak olarak kullanılamıyor. Toplam 31 bin 162 gayrimenkulün her biri için resmi fiyat tarifesine nazaran 190,00 TL bilirkişi fiyatı ödendiği varsayılırsa, bir gayrimenkulün değerinin takdiri için ortalama 3 kişilik bilirkişi heyeti oluşturuluyor, ayrıyeten icra müdürlüğünün aldığı değer takdir raporuna itiraz edilip İcra Mahkemesi’nden ayrıyeten bir daha rapor alınabiliyor. Bu fiyat üç defa ödeniyor. 31.162 x 3 x 190,00 TL = 17.762.340,00 TL yapıyor.
►Bu mühletler kısaltılabilir. Örneğin MÜSİAD’ın ortağı olduğu GABORAS isimli şirket, www.gaboras.com.tr internet sitesi üzerinden 1-3 saniye ile çok uygun fiyata değer takdir raporunu hazırlayıp sunabiliyor. Devlet, özel daldan bu hizmeti almak istemeyebilir. O halde Tapu ve Kadastro Müdürlüğü bu hizmeti kendisi sunabilir. Böylece bilirkişi raporları ile aylarca-yıllarca yargı süreçlerinin uzamasına engel olunur ve ekonomik kaynaklarının atıl kullanımının önüne geçilir. Gibisi bir elektronik sistem araçlar için de kurulabilir.
6- Elektronik kontratların kullanım alanı artırılmalı, damga vergisi alınmamalı
►COVID-19 sonrası iş dünyası dijital dünyayı daha ağır kullanıyor. Bir mukavelenin imzalanması ve kargo ile teslim edilmesi 2-3 günü buluyor. Bu da daha süratli olunmasının önüne geçiyor.
►Fiziksel olarak düzenlenen kontratlar imzalanırken birçok KOBİ “imza sirküleri” almıyor. Bu nedenle imzalayan kişinin hükmî kişinin imza yetkilisi olup olmadığı tespit edilemiyor. Dijital dünyanın suratına yetişebilmek için elektronik mukavelelerin kullanım alanları yaygınlaştırılmalı.
►Yürürlükteki Damga Vergisi Kanunu, dijital imza ile imzalanan mukavelelerden damga vergisi alınmasını öngörüyor. Dijital imza kullanılmadan onaylanan dijital kontratlardan ise damga vergisi alınmıyor. Bu durumda ise “ispat unsuru” sorunu doğuyor. Elektronik olarak düzenlenen mukavelelerden damga vergisi alınmamalı.
7- Dijital arabuluculuk, uzlaştırmacılık ve tahkimin önü açılmalı
►Pandemide yargı/adalet hizmetleri durdu. Duran yargı hizmetleri “atıl ekonomik kaynak” demektir. İş dünyası, geciken adalet nedeniyle finansal maliyetlere katlanmak zorunda kaldı.
►Türkiye’de UYAP sistemi üzerinden online duruşma yapma dönemine giriyoruz. Şayet mahkemeler/yargı sistemleri için bu alt yapı kurulabiliyor ise dijital arabuluculuk, dijital uzlaştırmacılık, dijital tahkim sistemlerinin önü de açılmalı. Dijital sistemler ile yürütülen alternatif uyuşmazlık tahlil yollarındaki süreçlerin hukuken geçerli delil haline getirilmesine yönelik yasal düzenlemeler yapılmalı.
8- Tahkim sisteminin yaygınlaştırılması için “hakem ücretleri” devlet tarafından karşılanmalı
►Türkiye, dünyada arabuluculuğu en güzel uygulayan ülkelerden biri oldu. 01.01.2018 tarihinden itibaren yürürlükte olan Arabuluculuk sistemi iş uyuşmazlıklarında yüzde 65 oranında anlaşma sağlandı. 02.01.2018 ile 19.12.2019 ortasında 739 bin 255 iş hukuku uyuşmazlıkları için arabuluculuk sistemine müracaat yaptı. Bunların 460 bin 90 adedi anlaşma ile sonuçlandı. Arabuluculuk Kanunu’na nazaran “anlaşma sağlanamayan” hallerde arabuluculuk fiyatlarını devlet ödeniyor.
►Türkiye’de tahkim yıllardır yürürlükte olmasına karşın duruşmaların üzerindeki iş yoğunluğunu azaltamadı. Halbuki arabuluculuk sistemi hem mecburilik getirilmesi hem de arabuluculuk maliyetini devletin üstlenmesi nedeniyle yargının iş yükünün azalmasına katkı sağladı. Tahkim sisteminin yaygınlaştırılması için hakem fiyatlarının tümünün yahut bir kısmının devlet tarafından ödenmesine ilişkin düzenleme getirilmeli. Böylelikle İstanbul’un finans merkezi olması yolunda önemli bir düzenleme yapılmış olacak.
9- Aile işletmelerine “Kurumsallaşma Desteği” sağlanmalı
►Aile işletmeleri ilgili aile bireylerine ilişkin olsa da ülkenin bir pahası olarak kabul edilmeli. Anayasal özgürlükleri ihlal etmeyecek şekilde aile işletmelerinin “kurumsallaşmalarına” yönelik alternatif düzenlemeler yapılmalı
►Örneğin, SPK’ya yahut bağımsız kontrole tabi işletmeler için öngörülen “bağımsız yönetim heyeti üyeliği” sistemi getirilebilir. Ayrıyeten ailenin 2. yahut 3. nesillerinin “mentörler/koçlar” tarafından eğitilmesi, yönlendirilmesi teşvik edilmeli.
►Aile işletmelerine “Aile Anayasası” mecburiliği getirilmeli. Gerekirse Osmanlı Devleti’nde uygulanan ve hala yasal olarak mevzuatta bulunan “Aile Vakıfları” modeli ile işletmelerin yönetilmesi sağlanmalı. İşletmeyi kuran ve büyüten kişiler aile vakfı kurup, vakıf senedi ile işletmenin yönetimini, aile bireylerinin misyon ve yetkileri, gelir ve sarfiyatları üzere her türlü hususu belirleyebilecektir.
►Aile işletmelerinin parçalanmasını, aile içi çekişmeler ile yok olmasını engellemek için bu usuldeki işletmelere “yönetim kayyumu” atanması üzere imkanlar getirilebilmeli.
10- Dijital zorbalıkları önleyecek faal tüzel uğraş yöntemleri geliştirilmeli
►Güven kaybeden iş beşerinin ticari hayatı büyük riske giriyor. Dijitalleşen dünyada bir iş beşerinin prestij, saygınlık ve güvenilirliğini anında zedelemek ve bunu bütün dünyaya ulaştırmak mümkün. Yanlış beyanlar anında Amerika’ya, Japonya’ya, Güney Afrika’ya yani dünyanın dört bir yanına ulaşabiliyor. Bu yanlış beyanı dijital dünyadan temizlemek ve kaybolan prestiji, itimadı, saygınlığı yerine koymak kolay değil.
►Dijital zorbaların, haksız rekabetçi kişilerin önünü kesecek caydırıcı hukuksal düzenlemelere muhtaçlık var. Yürürlükteki bilişim hataları maddeleri ve bu hatalarla gayret eden yargı makamları dijital dünyanın suratına yetişemiyor. Bu hatalarla gayret edecek aktif dijital hatalarla gayret üniteleri kurulmalı.
►Yatırım yapan, istihdam sağlayan, üreten, iş insanlarının prestijini korumak devletin birinci önceliği olmalı.
11- İnsan odaklı kamusal sistem kurulmalı
►Kamu kurumları ve kamu çalışanları ülkeye ve ülke insanına “hizmet üretmek” için var. Varlık nedenleri beşere hizmet. Bu nedenle tüm kamu çalışanları “insan odaklı kamu yönetim sistemi” için yetiştirilmeli ve eğitilmeli.
►Bunun için de sorun üreten değil sorun çözen düzenekler geliştirilmeli, buna engel olan düzenekler bir an önce değiştirilmeli.
