TÜRMOB GENEL YÖNETICISI EMRE KARTALOĞLU
Gelecek kuşaklara daha yaşanılır bir Dünya bırakmak ve global iklim değişikliğinin önlenmesi gayesiyle Etraf Kanunu’na eklenen Geri Kazanım Iştirak Behresi başlıklı Ek Unsur 11 ile yurt içinde piyasaya arz edilen eserlerden poşetler için satış noktalarından, sair eserler için piyasaya süren/ithalatçılardan geri kazanım iştirak üleşi (GEKAP) tahsil edileceği yönünde düzenleme yapılmıştı.
Bu düzenleme plastik poşetler için 1 Ocak 2019 tarihinde; lastik, akümülatör, pil, madeni yağ, bitkisel yağ, elektrikli ve elektronik eşya, ilaç, plastik ambalaj, metal ambalaj, cam ambalaj, ahşap ambalaj içinse 1 Ocak 2020 tarihinde başlamıştı. Ama tatbikte karşılaşılan sıkıntılar, birtakım bahislerin tekrar değerlendirilmesini gerektiriyor.
Başlangıçta GEKAP’ın Etraf ve Şehircilik Bakanlığı bilgi süreç alt yapısı ile beyan ve tahsil edileceği yönünde düzenleme yapılmış olmasına karşın 1 Ocak 2019 tarihinde pratik başladığı halde Bakanlığın alt yapısının şimdi hazır olmaması ve ayrıyeten getireceği iş yükü de dikkate alınarak bu salahiyet Kaynak ve Maliye Bakanlığına devredilmişti. Bir mühlet sonra tekrar getirdiği iş yükü dikkate alınarak Kaynak ve Maliye Bakanlığı’nca beyan vadeleri de uzatılmıştı.
Tatbikin başlamasından sonra çıkan sıkıntıların çözülmesi için Yönetmelik, Bildiri, Metot ve Esaslar ismi altında Etraf ve Şehircilik Bakanlığı ile Kaynak ve Maliye Bakanlığı’nca muhtelif idari düzenlemeler gerçekleştirildi.
Bu düzenlemelerden Yönetmelik ve Bildirimler, Resmi Gazete’de yayımlanırken Etraf ve Şehircilik Bakanlığınca çıkarılan Yol ve Esaslar, yalnızca Bakanlığın internet sahifesinin duyurular bölümünde yayımlandı. Bu nedenle uygulayıcıların çoğunluğunun Metot ve Esaslar ismi altında yapılan düzenlemelerden zamanında haberi olmuyor yahut hiç haberi olmuyor. Meğer yalnızca Bakan onayı ile çıkarılan Metot ve Esaslar mevzuya ilişkin yeni kurallar getirdiği için bunlarında Resmi Gazete’de yayımlanan çeşitte idari düzenleme olması daha yanlışsız olacaktır. Öteki taraftan şekilsel açıdan yapılan bu değerlendirmenin ötesinde hususun ayrıyeten üzerinde durulması gereken içerik boyutu da bulunmaktadır.
Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Etraf Yönetimi Genel Müdürlüğünce Bakanlığın internet sitesinde duyurular kısmında en son 29 Haziran 2020 tarih ve 132882 sayılı yazı ile Geri Kazanım Iştirak Behresi Ait Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Yol ve Esaslar yayımlandı.
Kelam konusu Yordam ve Esaslar ile daha önce tekrar tıpkı yöntemle 7 Şubat 2020 tarihinde Bakanlığın internet sitesinde yayımlanan Yordam ve Esaslarda değişiklikler yapılmıştı. Ama bahse ilişkin en önemli nokta, Bakanlığın bu düzenleme ile Kanun ve velev Yönetmelik kararını genişletici tefsir yapması olmuştur.
Geri kazanım iştirak hakkı; devletin egemenlik gücüne dayanarak ve zoralım yoluyla alınan bir gelir çeşidi olduğu için geniş manada vergi tarifi içerisinde nokta alır. Örneğin geri kazanım iştirak hakkı ile düzenlemelere uyulmamasının ağır yaptırımları bulunmaktadır.
Bu noktada normlar hiyerarşi gereği kanunlar anayasaya, yönetmelikler yasaya münafi kararlar içeremeyecekleri üzere, daraltıcı yahut genişletici icmal da getiremezler. Yönetim hukuku teorisine nazaran isimsiz düzenleyici süreç niteliğindeki Geri Kazanım Iştirak Behresi Ait Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Adap ve Esasların da Etraf Kanunu’na ve Anayasası’nın 73’üncü unsurunda vücut bulan vergilerin kanuniliği ilkesine karşıtlık teşkil edemeyeceği, bir diğer deyişle kanunda açıkça tabir edilmedikçe yönetmelik pratiğine dair yol ve esaslarla, tatbikin açıklayıcı örneklerle desteklenerek netleştirilmesi ismine vergi salınamayacağıdır. Fakat Etraf ve Şehircilik Bakanlığı kimin vergi mükellefi olacağına kimin mükellef olmayacağına da karar vermektedir.
Örneğin Bakanlıkça çıkarılan Yöntem ve Esaslara nazaran bir okulun; öğrencilerinin, çalışanının, ziyaretçilerinin tasarrufu için su sebilleri yerleştirerek suyu tek tasarrufluk bardaklarla ikram etmesi halinde kelam konusu okul satış noktası olarak değerlendirilmediğinden su ikramında kullanılan tek tasarrufluk bardaklar ambalaj olarak tanımlanmayıp geri kazanım iştirak üleşi pratiği kapsamı dışında tutulmaktadır. Gelgelelim faaliyet konusu yalnızca konfeksiyon eserleri satışını gerçekleştirmek olan bir gerçek/tüzel kişinin müşterilerine tek tasarrufluk bardaklar ile sıcak/soğuk içecek ikramı yapması durumunda, bu gerçek/ hukukî insanı satış noktası olarak kabul edilmekte ve sıcak/soğuk içecek ikramında kullandığı tek tasarrufluk bardaklar için geri kazanım iştirak hakkı yükümlülüğünün bulunduğu belirtilmektedir.
Tekrar Adap ve Esaslara nazaran alüminyum folyoların ve streç filmlerin ruloları, aklık kâğıdı ruloları, ipliklerin makaraları üzere satış noktalarında eserlerin satışa sunumu gayesiyle kullanılan bobinler, makaralar, rulolar ve gibisi gereçler ambalaj olarak değerlendirilmektedir.
Halbuki ki Etraf Kanunu’nda yapılan düzenlemede Geri Kazanım Iştirak Payı’na kimlerin tabi olduğu açıkça tabir edilmiştir. Buna nazaran, “Yurt içinde piyasaya arz edilen bu Kanuna ekli (1) sayılı listede konum alan eserlerden poşetler için satış noktalarından, başka eserler için piyasaya sürenlerden/ithalatçılardan bu listede belirtilen fiyatta geri kazanım iştirak hakkı tahsil edilir.” Bu durumda Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’na nazaran birebir hususta okul satış noktası mükellef olarak kabul edilmezken faaliyet konusu yalnızca konfeksiyon eserleri satışını gerçekleştirmek olan bir gerçek/tüzel kişi birebir mevzuda mükellef olarak kabul edilmektedir. Bu örnekler çoğaltılabilir bu nedenle öz olarak Vergilerin Kanuniliği Unsurunu ve Anayasa’nın 73’üncü hususunun 3’üncü fıkrasını hatırlamakta yarar vardır. “Vergi, fotoğraf, harç ve gibisi malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir yahut kaldırılır.”
Mevzunun bir gayrı noktası Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde, vergiler ile ilgili vazifeli ve yetkili Bakanlığın Kaynak ve Maliye Bakanlığı olmasına rağmen, Etraf Kanunu’na eklenen kararın pratiğine ilişkin yönetmeliğin adap ve esaslar başlığı altında vergileme yapılmasıdır.
Başkaca tek tasarrufluk eserlere vergi getirilmesinin pandemi ile uğraşa olumsuz tesirinin olacağı da dikkate alınmalıdır.
1 Ocak 2020 tarihinde yürürlüğe giren eserler için şimdi pratiğe hakim olunamamış, COVID-19 pandemisi dolayısıyla uygulayıcıların eğitimleri tamamlanamamıştır. Ayrıyeten işletmeler, salgın dolayısıyla ekonomik gelişmelerden olumsuz etkilenmiştir. Bu nedenlerle, pratiğin 2020 yılından sonraya ertelenmesi tarafında olacaktır.
