HİLAL SARI
ABD ve Çin ortasında ticaretten teknolojiye birçok alanda devam eden ‘süper gerilim’ Dünya Ticaret Örgütü’nün akabinde artık de deniz ticaretiyle ilgili öbür bir kuruluşa sıçradı. Global ticaretin neredeyse yüzde 90’ının gerçekleştiği denizlerde yaşanan uzlaşmazlıkların çözüldüğü Memleketler arası Deniz Hukuku Mahkemesi’nde (Internatiional Tribunal for the Law of the Sea) hakim koltuklarından birine Çin kendi adayını gösterdi. ABD ise bu adıma şiddetle karşı çıkarak Çin’e bu türlü bir koltuğun verilmemesi gerektiğini söyledi ve Çin’in Güney Çin Denizi’nde memleketler arası deniz hukukunu ihlal ettiği gerekçesiyle bu kurumda Çinli hakim olmaması gerektiğini savunuyor.
ABD temmuzda tavrını sertleştirdi
Aslında Çin daha önce Milletlerarası Deniz Hukuku Mahkemesi’ne daha önce hakim çıkarmıştı. Hatta duruşmanın websitesindeki bilgilere nazaran 1996 yılında gerçekleşen ilk seçimden bu yana üç Çinli hakim duruşmada vazife yaptı. Lakin ABD, Çin ile ikili ticaretindeki gerilimlere paralel geçen ay Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki savlarına karşı tavrını ilk sefer resmileştirdi ve sertleştirdi. Dışişleri Bakanı Mike Pompeo 13 Temmuz’da yaptığı açıklamada Çin’in denizdeki kaynaklar üzerinde hak tez etmesini ‘tamamen kanunsuz’ olarak nitelemiş ve “Dünya Pekin’in Güney Çin Denizi’ne denizcilik imparatorluğuymuş üzere davranmasına müsaade vermeyecek” demişti.
Pompeo’dan bir gün sonra ise ABD’nin Doğu Asya ve Pasifik İlişkilerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Davit Stilwell, katıldığı bir online forumda “Bu otoriteye Çin Halk Cumhuriyeti’ninden bir yetkiliyi getirmek, İtfaiye Departmanı’nı yönetmeye yardım etmesi için bir kundakçı kiralamak gibi” tabirlerini kullandı. Stilwell konuşmasında tüm ülkeleri yaklaşan Memleketler arası Deniz Hukuku Duruşması hakim seçimlerinde Çin’in adayı çok dikkatli incelemeye çağırarak “Çinli bir hakimin duruşmaya yararı mı yoksa ziyanı mı olacağını değerlendirmeye çağırıyorum. Pekin’in daha önceki ataklarına bakıldığında bu sorunun cevabını net olmalı” dedi.
Çin: Bölgesel barışı yok eder
ABD, uzun bir müddettir Çin’in Güney Çin Denizi’nin büyük bir kısmında hak argüman etmesine karşı çıkmaktaydı. Hatta ABD bu süreçte, her yıl 3 trilyon dolar ticaretin geçtiği stratejik öneme de sahip Güney Çin Denizi’ne savaş gemileri de göndermişti. Lakin temmuzda ABD hükümeti ilk kere resmi olarak Çin’in bölgedeki haklarını inkar eden bir açıklama yaptı. ABD’nin açıklamasına karşılık Çin Dışişleri Bakanlığı ABD’nin Çin’in tezlerine daha şiddetle karşı çıkmasını kınamış ve “Bu bölgesel barışı ve istikrarı yok eder ve sorumsuzca atılmış bir adım” demişti.
Çin Güney Çin Denizi’nin muhtemelen güç varlıklı olduğu düşünülen, yaklaşık yüzde 90’lık kısmında hak tez ediyor. Fakat Brunei, Malezya, Filipinler, Tayvan ve Vietnam da Deniz’in kimi kısımlarında hak tez eden ülkeler.
ABD ve Türkiye taraf değil, oy hakları yok
Memleketler arası Deniz Hukuku Mehkemesi’nde ağustos ve eylül aylarında gerçekleşecek seçimlerde dokuz yıl mühletle vazife yapılacak yedi hakim seçilecek. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Mukavelesine (UNCLOS) imza atan – ABD ve Türkiye’nin ortalarında olmadığı – 168 ülke bu seçimlerde oy kullanacak.
DTÖ’de temyiz krizi sürüyor
Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) Temyiz Organı’nda da (Appellate Body) yargıçlar konusundaki uzlaşmazlık nedeniyle bir kriz yaşanıyor. 9 Aralık 2019’da Temyiz Organı’nda iki hakimin misyon müddeti dolmuştu. Bu tarihten bu yana ABD yeni atamalara onay vermiyor ve DTÖ’nün uyuşmazlık tahlil düzeneğini kilitlemesi nedeniyle yeni üye atamaları yapılamıyor. Eylülde yeni genel sekreter seçilecek DTÖ’de hala bekleyen çok büyük kimi anlaşmazlıklar ise şöyle: ABD-AB ortasında Boeing Tahkimi (Airbus) ABD-Çin ortasında Çelik ve Alüminyum Anlaşmazlığı ABD-Kanada ortasında Trump’ın Çelik Gümrük Vergilerine Karşı Getirilen Misilleme Anlaşmazlığı ABD-Çin Section 301 Gümrük Vergileri Anlaşmazlığı Japonya-Güney Kore Teknoloji İhracatı Anlaşmazlığı
