Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Talih Sohbetleri’nde, ‘müthiş’ diye niteledikleri yüksek kredi genişlemesinin ekonomiye etkilerini kıymetlendirdi, ekonomi siyasetinde ‘gaz ve frenin’ dengeli kullanılmasının önemini tartıştı. Sert bir viraja çok yüksek süratle girilmesinin sakıncılarına değinen ikili, söyleşilerinde her zaman olduğu üzere, altın, petrol ve borsadaki gelişmeleri yorumladı.
Güldağ: Gündemde tekrar çok mevzu var. İstersen kredi genişlemesinden başlayalım. Son 3 ayda kamu bankalarının kredileri yüzde 120’nin üzerinde, kişisel bankalarda yüzde 35 civarında kredi genişlemesi oldu. Pahalılık yüzde 12 dersek, gerçek olarak çok önemli bir nakdî genişleme içindeyiz. Piyasa krediye doydu. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 11 unsurluk talimat hazırladı. Bankalardan müşterilerinin, ferdî ve ticari, bu yıl sonuna kadar olan ödemelerine ilişkin öteleme taleplerini karşılaması isteniyor. Ötelenen nakit akışları için şimdiki piyasa koşullarına müsait fiyatlama yapılması da isteniyor. Kredi kartı aidatları için kolaylık talep ediliyor. Tahsilatını da ertelemesini isteyebilecek vatandaş. Kaynak ve Maliye Bakanımız Berat Albayrak da, BDDK’nın davetini değerlendirirken, ‘bankaların vatandaşlara olan desteğinin büyümeye ivme katacağını’ belirtti. Neyse uzatmayayım, demek ki, kredi genişlemesi tam gaz devam edecek. Aslına bakarsan, korona döneminde nakdî genişlemeyi ben dahil, çoğumuz akıllıca bulduk. Üretimin durmaması, ekonomi zincirinde bir kopuşun meydana gelmemesi önemliydi sahihi. İşe de yaradı; Türkiye kontağı hiç kapatmadı bu süreçte. PMI Türkiye rakamına bakarsak 53.9 oldu. Tam bir V çizdi. Artık artık kendi üleşime, kredi artışının artık makul bir seviyeye çekilmesi gerektiğini düşünüyorum. Merkez Bankası 8.25’lik siyaset neması bariz biçimde pahalılığın altında. Hele son 12.62’lik yıllık TÜFE ile kıyaslayınca arada dört buçuk puana yakın negatif getiri var. Yanılıyorsam söyle, bunun pahalılığı yukarı ittirme yönünde tesir etmemesi mümkün değil. Ertelenmiş ya da yeni talep de var zira. Memlekette dolarizasyonun boyutu ortada. Muhtemelen dünyadaki en yüksek dolarisazyon oranlarından biri bizde. Dış borç yükümlülüklerimiz devam ediyor. İthalat yeteri kadar düşmedi. Geçen yıl 210 milyar dolardı. Bu yıl da 200 milyar dolar olur. İhracat ise 180 milyar dolardı kabaca, bu yıl ama 160 milyar doları bulur. Turizm geliri geçen yıl 33 milyar dolardı. Bu yıl yarısı kadar bile gelir elde edeceğimiz şüpheli. Hasılı döviz muhtaçlığımız artıyor. Hal böyleyken, harcamayı dolayısıyla ithalatı özendirici bu siyaset Türkiye’nin risklerini de artırır…
Ağaoğlu: Birkaç gündür birtakım kamu bankalarındaki bürodaki arkadaşlarla da görüştüm. Bana ‘normalin çok çok üzerinde çalışıyoruz’ dediler. Bütün banka çalışanlarının işleri nitekim güçlükle. Bankacılarımız harıl harıl çalışıyor. Kredi talebi karşılanıyor. Korkunç bir kredi genişleme dönemindeyiz. Beraberinde velev istemez iç taleple büyüyen bir yapıya sahih gittiğimiz için pahalılık tarafına ağırlık yapıyor. Velev kredilerin önemli kısmı konut ve otomobil kredilerine gitti. Neredeyse bir numara el otomobil yok. Bu nedenle, 2. el fiyatları, 1. eli geçti. Çok süratli bir talep yaratıldı. Gereğinden fazla oldu. Fiyatlar çok yükseldi.
Güldağ: Nemalar düştü, fiyatlar arttı…
Ağaoğlu: Motamot. O denli ki, kiralık mesken tarafında meseleler çıkıyor artık. Meskenler satılıyor, kiracılar yeni konut bulmakta zorlanıyor. 3 ay üzere kısa müddette yüzde 123’lük bir kredi büyümesi hakikaten dengeleri bozuyor. Bunun beraberinde talep tarafından gelen bir fiyat artışı var. Dışardan gelen arz şoku gibisi bir pahalılık şoku yaşamıyoruz.
Güldağ: Yalnız emtia fiyatlarında dolar bazında önemli artışlar başladı…
Ağaoğlu: Çok yüksek değil ve şimdi yansımadı. Külliyen içerdeki çok kredi büyümesi sebebiyle yaşanan bir talep artışı var. Kaygım bu bir mühlet daha devam edecek. Emsal bir kaygıyı Merkez Bankası da taşıyor ki neması olduğu noktada bıraktı. Pahalılık bir numara sorun. 2. sorun da talep edilen eserlerin önemli bir kısmı ya direkt ithal ediliyor ya da ithalata dayalı bir üretim modelinden dolayı cari açığımız artıyor. Aylık 4 milyar doların üzerine çıktı. Benzeri durum döviz tarafında yaşanıyor. O da şu; bu kredi genişlemesini yaratabilmek için önemli bir Merkez Bankası-bankalar swap köprüsü kuruldu. Buna karşılık Merkez Bankası rezervleri şu andaki cari açığın en büyük fonlama kaynağı haline geldi. Net rezervler eksi 25 milyar doların da üzerine çıktı. Artık 28 milyar dolar daha rezerv oluşturmamız gerekiyor ki ‘sıfıra’ gelelim. Güçlükle bir denklem. Kamu bankalarının döviz konum açıklarına ilişkin de birtakım haberler çıktı. Ucuz kredi ile yarattığımız taleple bir taraftan pahalılık öbür taraftan dış ticaret açığı dolayısıyla cari açık ortaya çıkardık. Döviz talebi artacak yahut soğumayacak. Birkaç sorunu bir arada yaşamamıza sebep olacak bir siyaset izliyoruz şu anda. Umuyorum, COVID meselesinde bir 2. dalga gelip de her taraf bir defa daha kapanmaz. Bu sefer, ekonomik ilacı da çok yok.
Güldağ: Dolarizasyon ve negatif gerçek nemalar ithalat talebinin frenlenmesini de zorlaştırıyor. İthalat yılın ilk yarısında yüzde 3 civarında azaldı lakin yeniden de ihracata nazaran daha süratli büyüyor. İngiltere’nin Türkiye’yi yeşil koridora alması turizm için çok âlâ haber. Ukrayna’dan da şimdilik mutevazı da olsa uçaklar gelmeye başladı. Ancak öte yandan AB büyüme kestirimi açıklıyor, aşağı hakikat revize ediyor. IMF de o denli. Dünya genelinde büyümeyi bu yıl eksi 3’ten eksi 4.9’a çekti. Eksi 5 say. Dış talepten yüksek performans beklemek sıkıntı. Sahihi ben IMF’nin söylediği kadar bir daralma beklemiyorum fakat Türkiye bu yıl başını iç taleple suyun üstünde tutacak.
Ağaoğlu: Katılırım fakat süratli kredi büyümesi, anomaliler yaratıyor. Bunun buhranla dengelenmesi için kredi genişlemesinin biraz yavaşlaması gerekiyor. COVID ile savaş için ‘kredi büyümesi ile değil de vatandaşa indirilmesi lazım’ demiştim, indirildi bir modül fakat asıl büyük yer kredi tarafından geldi. Ödenmeyen kredilerdeki artış bankacılık sistemine yük haline gelme ihtimali artıyor.
Güldağ: Mühim olan o noktaya götürmemek işi. Artık bu ‘yıl sonuna kadar öteleyelim’ talimatı sıkıntıların biraz daha birikmesine yol açabilir. Ödemesini yapacak olanı da caydırır. Bu da önümüzdeki yıl başına yığılmaya neden olur…
Ağaoğlu: Evet. Dip gaz girdik viraja, virajdan çıkıp çıkmayacağımız anlaşılan değil. Ya frenle gazı birebir anda kullanmayı öğrenenelimki bunu bilmiyoruz pek…
Güldağ: Sen rallicisin bilirsin. Lakin genel olarak gazla freni birlikte kullanmak deyince çoğumuzun aklı karışır…
Ağaoğlu: O yüzden yavaş yavaş ayağımızı gazdan çekelim. Otomobilde hala eğim olmamışken, istikrarımız varken biraz yavaşlayalım yoksa o virajdan çıkış güçlükle olabilir. Sert bir viraja çok büyük süratle girdik üzere geliyor bana…
Altında bir ay içinde yeni rekor da gelebilir, düşüş de…
Güldağ: Fiziki olarak altın almaya yönelim olduğunu görüyorum. Bir de borçlanmada altının üleşi oldukça çıktı…
Ağaoğlu: Her hafta cumartesi pazara giderim. Pazarcı esnafım beni tanır. Biri sordu: Altınla borcum var, ne yapayım? O sıralar 1790 dolardı. Ben 1670-1680 dolara gelir sonra tekrar sarfiyat demiştim. Ama a) global gelişmeler, b) dolar endeksinin zayıflaması üzere sebeplerle birlikte altında irtifa tekrar arttı. Altının kritik seviyesi 1795 dolarlardaydı. Artık bin 1800 dolarlarda. Orayı tam kırdığımızı söyleyemeyiz ancak 1805 civarlarını aşarsa, 1845 dolara geliyoruz. Orası da geçilirse yeni rekor gelir.
Güldağ: Klâsik olarak da seviyoruz…
Ağaoğlu: Türk kişisi dolar tarafında zorluklar çıkınca, fiziki tarafa en güzel bildikleri altına yöneliyorlar. Bu sefer de paraya muhtaçlık olduğunda birisi borç verirken ‘ben sana altın vereyim, altın alayım’ diyor. Para üzere görüyoruz altını Türkiye’de. Inançta olayım telaşını taşıyanlar da fiziki altına yöneliyorlar. O bir korunma içgüdüsü…
Güldağ: Evet bu seviyeden alır mısın?
Ağaoğlu: Meşakkatli bir soru. Ben bu seviyeden uzun vadeli altın yatırımcısı olmam. Kısa vadede 1805 doları kırarsa 1840 dolarda satmak üzer alırım ancak bunu yapabilecek yatırımcı sayısının çok az olduğunu düşünüyorum.
Güldağ: Beklentin nedir altında?
Ağaoğlu: 1920 doların üzerine çıkıp 2000 dolara yaklaşan rakamı görebiliriz fakat bu çeşitte olmasını beklemiyorum. Gümüş altını çok desteklemiyor. Altın/ gümüş paritesi altın lehine hala daha çok yüksek. Parite, 95 dolarlarda. Normali olan 55-65 dolara çok uzak. Bu benim için demektir ki, altın gümüşe nazaran fazla pahalı. Dengeyi bulabilmek için ya altının yatay gidip gümüşün yükselmesi lazım ya gümüşün yatay gidip altının düşmesi lazım. Teknik tahlile nazaran bu türlü. Ancak gümüş de yükselmeye devam ederse altında yeni rekor gelir. Gümüş 19.5 seviyesini aşarsa altını destekler hale gelir.
Güldağ: Cins derken, vadesi nedir?
Ağaoğlu: 1 ay içinde… 1805-1840 arasında çıkar geri gelir diye bekliyorum. Geri gelmezse yeni bir ralli var. Yani yeni rekor için bir aylık mühlet var.
Profesyonel yardım olmadan borsada yatırım riskli
Güldağ: Borsaya 315 bin yeni yatırımcı gelmiş son 6 ayda. Fakat bilançoya filan bakan pek yok. ‘Amcamın oğlu söyledi, bu kağıt dörde katlayacakmış fiyatını’ diye sözümona tüyo üzerinden yatırım yapan çoğunlukta. Bu arada yabancının üleşi 16 yıl sonra %50’nin altına indi…
Ağaoğlu: Borsacılar arasında şu muhabbet başlamış durumda: Yeni yabancı Türkiye Varlık Fonu. Büyük orantıda Varlık Fonu’ndan şirketlere yönelim var. Bir yıllık kredi neması 8.75 seviyelerindeyken, pahalılığın da bu nakdî genişlemeyle kolay kolay düşmeyeceği bir noktada bireylerin kendilerine doğal olarak getiri arayışında olmaları çok anlaşılır bir şey. Lakin risklerini minimize ederek. Kişisel yatırımcıları seninle 2-3 haftadır mütemadi uyarıyoruz. Bir daha söyleyelim, profesyonel yardım almaksızın borsada süreç yapmak riskli.
Petrol fiyatını yükselten iflas
Güldağ: Dünya ekonomisi aşağıya hakikat revize edilse de, emtialarda yukarıya sahih hareket başladı. Petrolde ne olur?
Ağaoğlu: ‘OPEC artı’ çatırdamıştı. Zira Rusya, Suudi Arabistan ile fiyat yarışmasına girdi. Bu gitti Amerika’yı vurdu. Biz vadeli kontratlarda eksi fiyatları gördük. Gelinen noktada Amerika, OPEC artıya dahil olduğu takdirde toparlayıp yukarı çıkartma ihtimali var. Yoksa Amerika’daki şirketler, iflas ederek üretim kısıntısına mecburen katılacaklar demiştim. Ki, kayaç petrolünün önderi konumundaki Chesapeake şirketi, iflas etti. Amerika’da 200 şirket iflas etti aslında. Bu sembol şirketlerden biriydi. İflas eden üretim kesintisine katılıyor velev istemez. Şu anda yaşanan bu. Bu sebeple ben petrol fiyatlarının aşağı gitmesini beklemiyorum. Bu mevzuda bilirkişi olan bir üstadımla da bir tezimiz var. Petrol talebi geri gelecek, üretim kısıntısı olacak ve 42.5 doların üzerinde olacak diyor. Ben çıkmaz diyorum. Çıksa da kalıcı olmaz…
