İran’da, tarihi rekoru kırarak 20 bin seviyesinin üstüne çıkan dolar kuru nedeniyle fiyatlar artarken hükümet attığı yeni adımlarla dövizi dizginlemeye çalışıyor.
İran’da hükümetin 4 bin 200 tümen olarak sabitlediği dolar kurunun, serbest piyasada 20 bin tümenin üstüne çıkması yaptırımlarla sıkıntı günler geçiren ülke ekonomisi üzerinde olumsuz tesir oluşturuyor.
İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanlığı, ihracattan elde ettikleri dövizi ülkeye geri getirmeyen iş adamlarının ticari kartlarının askıya alınacağını açıkladı. Bakanlığın açıklamasında temmuz sonuna kadar Merkez Bankasının belirlediği programa nazaran ihracattan kazandıkları dövizi ülkeye getirmeyenlerle ilgili yeni adımların atılacağı hatırlatıldı.
İran Liderliği Ofisi Ekonomi Grubu Başkanı Ali Aga Muhammedi, Merkez Bankası’nın piyasaya nakit döviz sürerek döviz piyasasını denetim edebilecek güçte olduğunu savunarak, “Merkez Bankası, her zamankinden daha güçlüdür. Rezervleri de piyasaya müdahale edecek kadar var. Piyasaya nakit döviz sürse dalgalanmalar durur. Mevcut durumun çözülebileceğini düşündüğü için bunu yapmıyor.” görüşlerini paylaştı.
Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmeti ise devlet televizyonuna yaptığı açıklamada, “Kimse bizden piyasaya döviz sürmemizi beklemesin. Bu ABD’nin bir tuzağıdır. Bizim için kıymetli olan piyasa istikrarıdır. Son 2 yılda 72 milyar dolarlık ihracat gerçekleşti, bunun 45 milyar doları ülkeye geri geldi. İhracatçılar temmuzun sonuna kadar kalan 22 milyarı da ülkeye getirmelidir.” dedi.
Başşehir Tahran’da döviz piyasasının merkezi konumundaki Firdevsi Caddesi de kurdaki dalgalanmalar nedeniyle hareketli lakin tıpkı hareketlilik alış ve satışta yaşanmıyor. Döviz kurundaki belirsizlik nedeniyle birçok dövizci süreç yapmıyor. Seyyar dövizciler ise acil dolar ya da euro muhtaçlığı duyan vatandaşlara daha yüksek kurdan satıyor.
Firdevsi Caddesi’nde bulunan birçok döviz bürosunun camında “Döviz alış ve satışımız yoktur. Lütfen sormayınız” ve “İkinci bir emre kadar faaliyetlere ara verilmiştir” metinleri dikkati çekiyor. Başkaca İran hükümetinin, “usulsüzlük yaptıkları” ya da “yasalara karşıt faaliyet gösterdikleri” gerekçesiyle kapattığı döviz dükkanları da göze çarpıyor.
Döviz bürosu sahipleri, hükümetin “sıkı döviz politikası” nedeniyle konuşmak istemezken seyyar dolar ve euro satan Murtaza Vahabzade, AA muhabirine yaptığı açıklamada yükselişin arz ve taleple temaslı olduğunu söyledi.
Memlekette tüm eserlerin fiyatının doların yükselişinden etkilendiğini dile getiren Vahabzade “Ülkemizde doların yükselişi ekmek dışında her şeye tesir
ediyor. Dolar 20’ye çıktığı için fiyatları yükseltenler kurun tekrar düşmesiyle fiyatlarda rastgele bir oynama yapmıyor. Halkın geçim koşulları da ağırlaşıyor. Bundan sonra da doların yanı yukarıya hakikat olacaktır.” diye konuştu.
Emekli Hüseyin Purahani de döviz kuru nedeniyle her şeyin pahalılandığından gelgelelim maaşlarının birebir kaldığından şikayet ederek, “Taksi fiyatları 3-4 tümenden 8-9 tümene çıktı. Devlet hastanelerinde 20 tümen olan tahlil özellerde 130 tümen. 35 yıldır sigortam var ama yarar etmiyor.” dedi.
Yaşananların ABD yaptırımlarıyla alakası olmadığını savunan Purahani, şöyle konuştu:
“Sorun kendi içimizdedir. ABD’nin bize bir tesiri yok. Hükümet daima olarak pahalılığın ve doların tedbirini aldık diye açıklama yapıyor ancak dolar mütemadi yukarı çıkıyor. Beyaz eşya ve konut eşyaları bundan etkileniyor, fiyatlar uçuyor. Bu ülkede dar gelirliler ne yapsın? Doların yükselmesi halkın ömrünü çok etkiliyor.”
İran’da 1 ABD doları, ocak ayında 13 bin 350 tümen civarında süreç görüyordu. ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinden sonraki 25 aylık süreçte ise tümenin dolara karşı paha kaybı yüzde 200’ü buldu.
Mali Hareket Vazife Gücü’nün (FATF) İran’ı şubat ayında kara listeye alması döviz kurunu etkilemişti gelgelelim Milletlerarası Atom Gücü Ajansı (UAEA)
Idare Konseyinin 19 Haziran’da İran’ın erişim müsaadesi vermediği 2 tesisin “denetime açılması” kararı da yükseliş trendini hızlandırdı. Tasarıyı sunan İngiltere, Almanya ve Fransa yaptıkları ortak açıklamada AB’nin İran’a yönelik silah ambargosunun 2023’e kadar devam edeceğini bildirmişti.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) tarafından İran’a karşı uygulanan silah ambargosunun sona ereceği ekim ayından evvel yaşanan bu gelişmeler İran’ın ekonomisini önemli olarak etkiliyor. Bu arada İran’ın Güney Kore’den petrol karşılığı alacağı olan yaklaşık 9 milyar doları ABD yaptırımlarından
ötürü alamamasının da döviz kurunu etkilediği belirtiliyor.
Hükümetin 4 bin 200 olarak belirlediği sabit kurla sübvanse ettiği birtakım eserleri listeden çıkarmasının da doların artışına neden olduğu söz ediliyor.
İran’da 1 ABD dolarının Nisan 2018’de 4 bin tümen seviyelerinden 6 bin 100 tümene çıkması Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümetini harekete geçirmişti. İran Merkez Bankası, tümenin döviz kurlarına karşı paha kaybını önlemek gayesiyle 10 Nisan 2018’de doları 4 bin 200 tümen olarak sabitlemiş ve ülkede devlet kuru ve serbest piyasa kuru olarak iki münferit döviz kuru ortaya çıkmıştı. Memleketteki ithalatçılara devlet kurundan döviz tahsisi yapılmıştı.
ABD idaresinin Mayıs 2018’de Kapsamlı Ortak Aksiyon Planı (KOEP) olarak isimlendirilen nükleer anlaşmadan tek taraflı çekilerek, İran’a yönelik yaptırımları geri getirmesinin akabinde, 26 Eylül 2018’de 19 bin tümene çıkarak tarihi seviyesini gören dolar, daha sonraki süreçte 10 bin 300 tümene kadar inmişti. İran’da dolar kuru, Eylül 2018’de gördüğü tarihi doruğun akabinde 18 Haziran’da birinci sefer tekrar 19 bin tümen haddine yaklaşmıştı.
DIREKT YABANCI YATIRIMLAR GEÇEN YIL 1,5 MİLYAR DOLARA İNDİ
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD) 16 Haziran’da yayımladığı raporda, İran’daki direkt yabancı yatırımların geçen yıl 1,5 milyar dolara gerilediği belirtilmişti. Devlete direkt yabancı yatırımlar 2017’de 5 milyar doları aşmış 2018’de ise 2,3 milyar dolara inmişti. İran Cumhurbaşkanı Ruhani, yaptırımların İran’a döviz gelirleri ve yabancı yatırımlar açısından 200 milyar dolara mal o
