Global ısınmanın neden olduğu iklim değişiklikleri, yıkıcı tesiriyle dünya üzerinde birçok felakete neden olurken, buzullardaki erimenin artmasının ise yeni tehlikelere kapı araladığı belirtiliyor. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Öğr. Gör. Dr. Feyyaz Keskin, kutuplardaki donmuş toprakların potansiyel bir salgın kaynağı olduğuna dikkat çekerken, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Çevre Araştırma Ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr Ahmet Demirak ise iklim değişikliğiyle gayret için acil aksiyon planlarına muhtaçlık olduğunun altını çizdi.
Dünya uzun müddettir iklim değişikliğinin yıkıcı etkileriyle gayret etmeye çalışıyor. Dünya başkanları ve önde gelen kuruluşlar felaketleri önlemenin yollarını arıyor. Farklı coğrafyalarda artan sıcaklıkların körüklediği yangınlar, hortumlar, seller, kasırgalar üzere tabiat olaylarının artık eskiye göre çok daha şiddetli ve sık yaşanması telaşları artırıyor. Buzullardaki erimenin artması ise yeni tehlikelere kapı aralıyor.
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün paylaştığı bilgilere göre, Kuzey Kutbu’nda ölçülen sıcaklık pahaları günden güne artıyor. Temmuz 2020’ye ilişkin veriler, Kuzey Kutbu’nun son dönemde dünya ortalamasından iki kat fazla ısındığını ve Sibirya’da sıcaklığın 30 santigrat derece ile Florida’nın bile üzerine çıktığını gösteriyor. Kuzey Kutbu’nda yaşananların yüz milyonlarca insanın yaşadığı dünya üzerinde farklı bölgelerindeki hava durumunu da etkilediğine dikkat çekiliyor.
Yüksek sera gazı emisyonları canlı tiplerini tehdit ediyor
Nature Climate dergisinde yayınlanan, Arktik ekosisteminde geri döndürülemez tehlikeleri gösteren yeni iklim araştırmasına göre, kutup bölgesindeki buzlar yeni suratında azalmaya devam ederse iklim değişikliği nedeniyle doğal ömür alanları tehlike altında olan kutup ayılarının nesillerinin bu yüzyılın sonunda tükenmiş olabileceği öngörülüyor. Araştırmada, 1979-2016 yılları ortasında gözlemlenen demografik eğilimlere göre yapılan modelleme, kimi alt popülasyonlarda hayatta kalma tesir eşiklerinin zati aşılmış olabileceğini gösteriyor. Yüksek sera gazı emisyonları nedeniyle üremenin ve hayatta kalmanın süratle düştüğü, 2100 yılına kadar birkaç cins hariç Kuzey Kutbu’ndaki alt popülasyonların hepsinin ömrünün tehlikeye girdiği söz ediliyor.
Donmuş topraklarda erime hızlanıyor
OECD’nin 2012 yılında yayımladığı Çevre Kestirim Raporu, iklim değişikliği ile ilgili günümüzde yaşananların fotoğrafını 8 yıl öncesinden göstermesi açısından dikkat çekiyor. Rapora göre, 2020 yılından sonra karbon emisyonunu azaltmaya yönelik önlemler hayata geçmezse dünyayı çok daha kötü günler bekliyor. Bilhassa buzullardaki ve “permafrost” ismi verilen donmuş topraklardaki erimenin artacağına ve bunun bir sonucu olarak 2050 yılında hava durumundaki aşırılıkların çok daha kötü bir hale geleceğine vurgu yapılıyor.
“Donmuş toprakların altında kalan virüsler epey tehlikeli”
İklim bilimcilere göre, kutup buzullarındaki ve permafrost katmanındaki erimenin yol açtığı tehlikeler bununla da kalmıyor. Erimenin dünya için tehdit oluşturan bir öteki sonucu da tıpkı korona virüs üzere dünyayı tesiri altına alabilecek virüsleri gün yüzüne çıkarma ihtimali. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Çevre Problemleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü’nde görev yapan Öğretim Görevlisi Dr. Feyyaz Keskin’e göre de donmuş toprakların altında kalan virüsler epey tehlikeli. Keskin, Harvard Üniversitesinden bilim insanlarının 2019 yılında yayınladıkları çalışmayla bu tehlikenin büyüklüğüne dikkat çektiklerini hatırlatarak, “Alaska’nın kuzey yamaçlarında 312 kilometrekare alanda yapılan ölçümlerde permafrost bölgelerinde azot protoksit, yani karbondioksitten 300 kat daha etkili bir sera gazı tespit edilmişti. Çökelti içinde sıkışıp kalan, buz katmanları ile kaplanmış çürümüş bitki ve ölü hayvanların kalıntılarından kaynaklanan bu gazların varlığı, mikroorganizma faaliyetlerinin de varlığına işaret ediyor. Çin’de Tibet Platosu’nun kuzeybatısında Guliya buzulundan alınan 164 metrelik karot örneklerinde yapılan çalışmalarda 33 farklı virüs popülasyonu tespit edildi. Bunların 28’i literatür için ‘yeni’ olarak kaydedildi. Bu durum, tıpkı mezarlıklardan çiçek hastalığının yayılması üzere permafrostta gömülü birtakım patojenlerin global ısınma ile gün yüzüne çıkabileceği kaygısına neden oluyor” dedi.
“Potansiyel salgın kaynağı”
Buzulların ve donmuş toprakların ne tıp mikroorganizmaları sakladığının bilinmediğini, lakin bunların potansiyel bir salgın kaynağı olabileceğini belirten Keskin, literatüre geçen başka hadiseleri ise şu sözlerle anlattı:
“Ağustos 2016’da Sibirya’daki Yamal Yarımadası’nda 12 yaşında bir çocuk ölmüş, en az 20 kişi de şarbon nedeniyle hastanelik olmuştu. Bu durum, 75 yıl önce şarbondan ölen bir geyik cesedinin çözülen buzlar nedeniyle yüzeye çıkmasına bağlandı. Şarbon bakterisi toprağa ve suya karışmış, tıpkı zamanda bölgedeki iki bin geyiğe de hastalık bulaşmıştı. Bir öteki çalışmada ise Alaska’nın tundralarında 1918 İspanyol gribi kalıntıları bulundu. Ayrıyeten Alaska permafrostlarında büyük ölçüde civa üzere kirleticiler bulunduğuna dair deliller elde edildi. Sonuç olarak bu katmanların erimesiyle oluşan sular kendi başlarına hastalık yayabileceği üzere akarsu, ırmak, yeraltı sularına karışarak barındırdığı patojenleri ve kirleticileri bulunduğu bölgeden çok daha uzaklara taşıyabilirler.”
Donmuş toprak olarak isimlendirilen permafrost katmanının Kuzey ve Güney Kutbu ile Alaska yarımadası, Kanada, Rusya ve birtakım Kuzey Avrupa bölgelerini kapsayan geniş bir nesilde bulunduğunun kaydeden Keskin, bu bölgelerde hayat ve altyapının mevcut iklim şartlarında donarak şekillenmiş bu topraklar üzerinde kurulmuş olduğunun altını çizdi.
“Karbon kirliliği hızlanmaya devam ederse sera tesiri şiddetlenecek”
Donmuş toprak katmanında dünya atmosferinden kabaca iki kat daha fazla karbon bulunduğunu, tabakanın erimesiyle de sera gazı tesiri olan bu gazların atmosfere yayıldığını belirten Dr. Keskin, donmuş toprak katmanlarının erimesiyle atmosfere yayılan gazların, büyük bir ‘sera etkisi’ meydana getireceğini ve ortalama sıcaklıklarda artışa yol açacağını söyledi. Keskin, “Eylül 2019’da yapılan Hükümetler Ortası İklim Değişikliği Paneli raporuna göre, karbon kirliliği hızlanmaya devam ederse sera tesirinin şiddetleneceği, permafrostun büyük bir kısmının 2100’e kadar eriyebileceği ve büyük ölçekli bir sera gazı salınımının meydana geleceği açık. Bu, hem global ısınmanın bir sonucu hem de global ısınmayı hızlandıracak bir tesir olacaktır. Bu nedenle de ısınma, kısır döngü halinde devam edecektir” diye konuştu.
“İklim değişikliği ile uğraşta acil aksiyon planlarına muhtaçlığımız var”
Milletlerarası Güç Ajansı (IEA) ve OECD üzere önemli kuruluşlar, bu süreçten kaçınmanın yollarını ararken, Covid-19 krizi sonrası dünya ekonomisini tekrar inşa etmek, istihdam oluşturmak ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak için hazırladıkları planlarda da “fosil yakıtların neden olduğu karbon salınımını en aza indirmek ve pak güce geçişi hızlandırmak” gerektiği ortak görüşünde birleşiyor.
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Çevre Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Ahmet Demirak da güç bölümünün şu anda tüm global emisyonların dörtte birini oluşturduğuna dikkat çekerek, dünyanın sürdürülebilir geleceği için hazırlanan planlarda pak güç geçişinin iklim değişikliği ile çabadaki önemini şöyle anlattı:
“Paris Anlaşması amaçlarına ulaşılması ve dünyanın karbondan arındırılması için pak güç geçişinin bugüne göre global seviyede dört kat daha süratli olması gerekiyor. ‘Yeşil Dörtlü’ olarak anılan nükleer, güneş, rüzgar ve hidroelektrikten oluşan kaynaklar, ‘temiz güç karması’ olarak tanımlanıyor. Rüzgar ve nükleer bilhassa en düşük karbon salınımına sahip güç çeşidi. Kesintisiz ve güvenilir güç sağlaması açısından nükleer gücün rolü önemli. Global sıcaklık artışını 1,5 santigrat derecenin altında tutmak için emisyonlarda gereken önemli düşüşler göz önüne alındığında, bu kadar çok yönlü bir güç kaynağını kimse göz gerisi edemez. Avrupa’da ölçülen pahalar de nükleer gücün iklim değişikliğinin etkilerini azaltma konusundaki katkılarını ortaya koyuyor. Verilere göre, Fransa ve İsveç, sahip oldukları nükleer santrallerle, farklı güç çeşitlerini tercih eden Almanya’ya göre ekonomilerini ve endüstrilerini karbondan arındırma konusunda dünyaya çok daha büyük bir katkı sağlamış durumda. Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz Bölgesi ise dünyadaki esas iklim değişikliği noktalarından biri. Güney ve Doğu Akdeniz ülkelerinin kişi başına güç talebinin 2040 yılına kadar yaklaşık yüzde 60 artacağı öngörülüyor. İklim değişikliği ile gayrette acil aksiyon planlarına muhtaçlığımız var. Bu planlar dahilinde direkt hükümete bağlı bir İklim Enstitüsü’nün kurulması da yanlışsız stratejilerin üretilmesi açısından Türkiye’ye büyük bir katkı sağlayacaktır. Ülke olarak son yıllarda yenilenilir güç yatırımlarımızı artırmamıza karşın artan güç gereksinimimiz için hala fosil yakıtlara bağımlıyız. Mersin’de imali devam eden Akkuyu Nükleer Santrali ile nükleer güçten düşük karbonlu elektrik üretimi için ilk adımı atan ülkeler ortasında yer almamız önemli. Pak güç geçişini yeşil dörtlü üzerinden ilerleyerek hızlandırmalıyız.”
