Son dönemde hasta sayısında artış görülen alzaymır konusunda Ege Üniversitesi’nde yapılan çalışmalar patent başvurusu aşamasına geldi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 4’üncü sınıf öğrencisi Çağıl Kalender, üniversitenin Araştırma Eğitimi Programı (AEP) çerçevesinde başladığı araştırma yolculuğunda alzaymır illeti ve tedavi mekanizmaları konusunda öğretmenleriyle çalışma yapıyor. Kalender’in çalışmalarından haberdar olan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal, T3 Vakfı ve SAHA İstanbul Başkanı Haluk Bayraktar ile SAHA İstanbul Genel Sekreteri İlhami Keleş de girişimle yakından ilgileniyor.
Çağıl Kalender, çalışmalarına ilk önce hastalıktaki temel algoritmayı incelemekle başladığını söyledi. Alzaymırın tam olarak çözülememiş, medikal açıdan en kompleks marazlardan biri olduğunu belirten Kalender, şöyle konuştu:
“Dolayısıyla bu karmaşık illete bir tahlil getirmek istiyorsak öncelikle illette neler olduğunu açıklamamız gerekiyor halinde düşünerek başladık. Yaklaşık üç yıl süren tüm tıp literatürünün taranması sonucu biz bu illette temel sekiz farklı teorik mekanizma ortaya çıkardık. Sonraki aşamamız bu mekanizmaların yalnızca bir kısmına değil, tümüne karşı etkili olup cevap oluşturacak bir tedavi geliştirmekti. Zira günümüzde alzaymır için dinamik bir tedavi yöntemi olmayıp, reçete edilen ilaçlar illetin bu belirlediğimiz mekanizmalarından farklı münferit birer olmak üzere yekunda yalnızca üçü üzerinden tesir gösteriyor. Bu nedenle marazın beş temel mekanizması açıkta kalıyor ve bu durum ilaçların aktifliğinin 3-6 aydan daha uzun sürmemesine sebep oluyor. Yani şayet biz bu illete bir tahlil üretmek istiyorsak, bunu tüm mekanizmaları gaye alarak başarabiliriz.
GENLER MERCEK ALTINA ALINDI
Bu amaç doğrultusunda, belirlediğimiz bir seri gen üzerine ağırlaşmaya başladık. Bu genler vücuttaki tüm hücrelerde faal rol oynuyorlar ancak farklı hücrelerde farklı alt tipleri hücre içi farklı yerleşimlere sahip ve bu yüzden her hücrede farklı tesir gösteriyorlar. Çalışmalarımızda, bu gen kümesinin alt tiplerini aktive yahut inhibe ederek belirlediğimiz sekiz mekanizma üzerine tesir oluşturabileceğimizi fark ettik. Sonraki aşama işin en çetin kısmı. Zira bu genler tarafından sentezlenen enzim kümelerini etkileyecek bir yöntem tasarlanması gerekti. Bulduğumuz yeni bileşikle işte bu enzimleri hem aktive edebilen hem de aktivasyonlarının uzun periyodik tedavi boyunca korunmasını sağlayabiliyoruz. Şimdiki olarak laboratuvarda bu bileşiğin aktivasyonu sağlayan kısmının dimağ ve alzaymır illetinden ilk etkilenen kısımlardan hipokampuste nöronlar ve glia hücreleri üzerine etkilerini gözlemledik. Sentez laboratuvarımızda ise tasarladığımız bu ilacın etken hususunu kendi imkanlarımız ile saf olarak elde etmeyi başardık ve pilot çalışmamızı gerçekleştirdik. Bundan sonraki aşamalarda hayvan çalışmalarında ve faz çalışmalarında hem araştırma süreci hem de araştırma için gerekli ölçülerde ilaç üretimi için destek opsiyonlarını kıymetlendiriyoruz.
YURTDIŞINDAN DAVETLER ALDIK
Bu girişimin bir kesimini oluşturan etken unsurları test ettiğimiz ve karşılaştırdığımız çalışma, 2019’da Ottawa Üniversitesi moleküler biyoloji bölümü tarafından ilgiyle karşılandı. Kendi üniversitelerinde laboratuvar oluşturmamız ve bu marazın bilişsel yolakları üzerine çalışmak gayesiyle davet edildim lakin gidiş maliyetleri konusunda her ne kadar farklı kaynaklardan burs arasam da lisans öğrencilerinin akademik çalışmalarını destekleyen bir program bulunmadığı için maddi imkânsızlıklar nedeniyle staja gidemedim. 2020 yılında ise Stanford Üniversitesi Neurosurgery bölümünden yaz tatili dönemime denk gelecek şekilde ziyaretçi araştırmacı olarak davet aldım, bu sefer hazırlıklı davranıp TÜBİTAK girişim yarışından kazandığım armağanımı ve okul dışı saatlerde şahsi ders vererek kazandığım parayı biriktirmiştim ve yol masraflarını karşılayabilecektim. Bu sefer de yeni tip koronavirüs pandemisi nedeniyle akademik programların iptal olması üzerine ziyaretim ileri bir döneme ertelendi.
HASTA YAKINLARI MOTİVE ETTİ
Yurtdışı stajlarda burs programları genellikle yüksek lisans öğrencilerini kapsıyor. Benim üzere lisans döneminde derslerine ek olarak araştırmalara yönelen öğrenci sayısı kısıtlı olduğu için bu hususta bir farkındalık oluşmamasının kahırlarını yaşadım. Çalışmama destek oluşturabilmek maksadıyla katıldığı TÜBİTAK 2242 Lisans Öğrencileri Arası Girişim Yarışı’nda ortam birincisi olarak Teknofest İstanbul kapsamındaki finale katıldım. Aldığım ‘teşvik ödülünü’ ehliyetli görmesem de yarış sırasında görüştüğüm hasta yakınlarının ‘Sonuç ne olursa olsun lütfen bu işin peşini bırakmayın, biz de sizi takip edeceğiz’ formundaki lafları beni motive edip cesaretlendirdi.
TEK İSTEDİĞİM ÇALIŞMA ORTAMI OLUŞTURULMASI
Geldiğimiz nokta, ilacımızın dimağ ve hipokampus hudut hücreleri üzerinde etkinliklerinin gösterildiği, etken hususların ülkemizde ilk defa sentez yöntemlerinin oluşturulduğu ve üretime hazır hale getirildiği kritik nokta. Bundan sonrası için söyleyebileceğim, daha yapılacak çok iş var lakin bende de o işleri yapmak için irade var, tek istediğim gayretlerimin üniversitem ve münhasıran TÜBİTAK olmak üzere devlet tarafından çalışma ortamının oluşturulması açısından desteklenmesi.”
