Prof. Dr. Türkeş, “Türkiye gelecekte, hem sıcak hava dalgaları ve kuraklıklardan hem de şiddetli ve haddinden fazla yağış olayları ile gök gürültülü fırtınalar, hortum üzere olayları ve bunların çeşitli afet boyutlarındaki sonuçlarından günümüze orantıyla daha fazla etkilenebilecektir.” dedi.
İklim değişikliği ile global ısınmanın Türkiye’ye ve dünyaya tesirlerini AA muhabirine pahalandıran Prof. Dr. Türkeş, iklimin çeşitli alan ve zaman ölçeklerinde tesirli olan, binlerce, on binlerce velev yüz binlerce yıllık döngüleri bulunan kendi değişkenliği ve salınımları olduğunu söyledi.
Günümüzde lafı edilen iklim değişikliğinin ise doğal iklimsel değişikliğe ve değişkenliğe ek olarak, giderek tesirleri ve olumsuz sonuçları derhal tüm ekolojik, fizikî coğrafi ve sosyoekonomik sistemlerde daha kuvvetli hissedilen ya da gözlenen insan kaynaklı iklim değişikliği olduğunu aktaran Prof. Dr. Türkeş, şu haberleri aktardı:
“İnsan kaynaklı iklim değişikliği, fosil yakıtların yakılması, sanayi süreçleri, arazi tasarrufu değişiklikleri ve ormansızlaşma üzere çeşitli insan aktiflikleri yüzünden, önemli sera gazlarının atmosferdeki birikimlerinin sanayi devriminden beri süratle artırarak doğal sera tesirinin kuvvetlenmesine neden olur. Kuvvetlenen sera tesirinin en önemli ve açık tesiri, yerkürenin güç istikrarını üzerinde ek bir olumlu ışınımsal zorlama oluşturarak, yerküre iklimini ısıtmasıdır. Yeryüzünün ve alt atmosferin ısınmasının önemli sonuçlarından biri, buharlaşma ve terlemenin (evapotranspirasyon) artmasıdır. Hava sıcaklığı arttıkça o hava kütlesinin nem kapasitesi, nem içeriği artar.
Bu ise hidrolojik döngünün kuvvetlenmesine ya da hızlanmasına, bu da gök gürültülü fırtınaların, harika hücre sistemlerinin, üstün hücreler ise son 10 yıllık devirde Türkiye’de de çok açıkça görüldüğü üzere kara ve deniz üzerinde daha fazla hortum olaylarının, gök gürültülü sağanak ve dolu fırtınalarının oluşmasına neden olmaktadır.”
Türkeş, son günlerde Türkiye’de gözlenen şiddetli hava olayları, taşkın ve selleri yanlış arazi tasarrufu, yanlış yerleşme mekan seçimleri, tabiatın bozulması, münhasıran ormanların ve çalılıkların yok edilmesi, doğal topografyanın ve doğal akarsu ve sel akışlarının olabileceği doğal akış kanalların ortadan kaldırılması, beton ve asfalt yüzeylerin kentsel sahalarda hâkim olması üzere direkt ve dolaylı insan tesirlerinin de şiddetlendirdiğini unutmamak gerektiğini vurguladı.
“Yıllık sıcak hava dalga sayıları 21. yüzyılın ahir dramatik halde artacak”
Gözlenen değişme ve eğilimlere ek olarak, iklim model benzeşimleri, genel olarak yüzey ve alt troposfer hava sıcaklıklarında öngörülen artış eğilimi, artan termal güç ve hızlanan ya da kuvvetlenen hidrolojik döngü ile ilişkili olarak, 21. yüzyılda Türkiye ile birlikte dünyanın birçok ortamında çok hava ve iklim olaylarının sıklık ya da şiddetinde artışlar olabileceğini gösterdiğini anlatan Türkeş, “Bu kapsamda, Türkiye -günümüzde olduğu üzere alansal ve zamansal olarak farklıklar gözlenecek olmakla birlikte- gelecekte hem sıcak hava dalgaları ve kuraklıklardan hem de şiddetli ve çok yağış olayları ile gök gürültülü fırtınalar, hortum üzere olayları ve bunların çeşitli afet boyutlarındaki sonuçlarından günümüze orantıyla daha fazla etkilenebilecektir.” dedi.
Genel olarak, Türkiye’de ve onu çevreleyen ortamlar için gelecek iklim ve iklim değişkenliğine ilişkin global ve bölgesel iklim model benzeştirmelerinin kestirimlerinin, Türkiye’de genel olarak hava sıcaklıklarının ve yıllık sıcak hava dalga sayılarının 21. yüzyılın ahir dramatik formda artacağını gösterdiğini belirten Prof. Dr. Türkeş, şunları kaydetti:
“Bu durum günümüzde sıcak dalgası olarak tanımladığımız koşulların bu yüzyılın ahir olağan (sıradan) koşullara dönüşeceğini göstermektedir. Bu artışta münhasıran yaz mevsiminde olmak üzere Şark Akdeniz üzerindeki bölgesel ölçekli atmosfer dolaşım koşullarının (basınç ve rüzgar sistemlerinin) katkısı önemli olabilecektir. Yılın sıcak devrinde Basra Körfezi üzerinden gelen sıcak hava akımları ve kararlı atmosfer koşulları, Akdeniz’de yükselen deniz suyu sıcaklıkları ile birlikte düşünüldüğünde sıcak hava dalgalarının sayısı ve şiddetindeki artış kaçınılmaz gözükmektedir. İklim modellerinin sonuçları hava sıcaklıklarındaki artışın yanında yağmur ve kar yağışlarının azalması, kuraklık olaylarının sıklığı ve uzunluğunun artacağını gösterir. Şark Akdeniz’de 21. yüzyılın sonuna yanlışsız mahsusen yarı kurak ortamlarda azalan yağışlar ve artan sıcaklıkların birleşik tesirine ve frekansı artış gösteren şiddetli hava/iklim olaylarına bağlı olarak tarım, turizm ve güç başta olmak üzere birçok kesim olumsuz etkilenecektir.”
“Gelecekte beklenen ölçüsüz yağışlar, hayvan varlığına ve ziraî eserlere zarar verebilir”
Global iklim değişikliğinin tarıma nasıl tesir edeceğine de değinen Türkeş, dünyanın sahip olduğu besin varlığının, tarım yapılabilen ortamdaki ve ziraî eser fiyatındaki değişikliklerden etkilendiğini söyledi.
İlgili öbür etmenlerle birlikte besin üretimindeki değişikliklerin, gelecekte de azık fiyatlarını etkileyeceği, fakir ailelerin ve toplulukların ehliyetli ve nitelikli azığa ulaşma imkanlarını kısıtlayacağının beklendiğini aktaran Prof. Dr. Türkeş, kelamlarına şöyle devam etti:
“Tarım ve hayvancılık su varlığına ve tüketimine yakından bağımlıdır. Ayrıyeten hem bugünkü iklim koşullarında hem de gelecekte beklenen kuvvetli ve şiddetli yağışlar, seller ve taşkınlar hayvan varlığına, ziraî eserlere ve ekosistemlere zarar verebilir hem de arazi bozulumunu artırabilir. Ekimi ya da hasadı geciktirebilir. Sık, uzun ve şiddetli kuraklık olaylarına karşı etkilenebilirlikleri yüksek olan ortamlar ise kuraklık periyotlarında su kıtlığı ile karşılaşmakta, eserler ve çiftlik hayvanları için daha az suyla yetinmek zorunda kalmaktadır.
Öte yandan, iklim değişikliği koşullarında yüksek hava sıcaklıklarının bir sonucu olarak buharlaşma ve terleme (evapotranspirasyon) arttığında, sulama suyu gereksinimi de artabilecektir. Gelgelelim, başlangıçta yüzey hava sıcaklıklarının artması nedeniyle, atmosferdeki yüksek karbondioksit (CO2) birikimleri ile ilişkili kuvvetlenen CO2 gübrelemesinin bir sonucu olarak, bitkilerin yapabileceği daha tesirli su tasarrufu bu etkiyi azaltabilir. Lakin artan hava sıcaklıkları ve kuraklıklar, başlangıçta gözlenebilecek olan bu olumlu etkiyi sonraki yıllarda giderebilecek güçtedir. “
“Uzayan büyüme mevsimlerinin su gereksinimi artacak”
Birtakım meydanlarda ise, uzayan büyüme mevsimlerinin su gereksinimini artırabileceğini belirten Prof. Dr. Türkeş, “Ayrıca, birçok yerde nüfus artışları süreceği için, eser rekoltesi yükselse dahi, azık üretiminde kendine yeterlilik de birçok ülkede olasılıkla azalacaktır. Bu durum, Türkiye üzere azık üretiminde (tahıllar, baklagiller, bahçe bitkileri, hayvansal gibi) kendine yeterliliğini giderek yitiren, nüfus büyümesi ve kentleşmenin süratle sürdüğü ülkelerde, üzerinde önemle durulması gereken bir sıkıntıdır. Sonuç olarak, var olan ziraî arazi tasarrufu koşullarında eser rekoltesinin artacağını öngören en optimist senaryolarda bile, dünya üzerindeki birçok ortamda besin yeterliliğindeki önemli azalmayla baş edebilecek kâfi alt yapı ve imkan yoktur.” dedi.
“Kovid-19 salgınının başlaması ve yayılmasında iklim değişikliğinin rolü olduğunu düşünüyorum”
Global ısınmanın salgın marazlar üzerindeki tesirine ilişkin de haber veren Prof. Dr. Türkeş, kimi nahiyelerde, münhasıran bugünkü iklim koşullarında aslında genel olarak su düşüncesi ve kıtlığı yaşayan gelişme yolundaki ve az gelişmiş kesimlerdeki azalan su varlığı ve niteliğinin, ishal marazları, tifo ve kolera salgınları üzere sağlık ve hijyen problemlerinde sarih bir artışla sonuçlanabileceğini aktardı.
Bu durumun esas olarak sıcaklık ve yağış rejimleri ile değişkenliklerindeki değişiklikler üzere iklimsel değişikliklerle irtibatlı vektör kökenli salgınların (malarya, dang humması ve sarıhumma, lime marazı gibi) desenlerindeki değişikliklerle birlikte azık tasarrufunu olumsuz tarafta etkileyerek, beğenilmeyen ya da zayıf beslenme koşullarını şiddetlendirebileceğini belirten Prof. Dr. Türkeş, “Etkilerini global olarak şiddetle yaşamakta olduğumuz korona virüs (Kovid-19) pandemi olarak ilan edildikten sonra Kovid-19, çevresel bozulma (hava, su ve toprak kirliliği, ekosistemlerin ve biyoçeşitliliğin zayıflaması, ormanların yok edilmesi, tarım ortamlarının maksat dışı tasarrufu, her türlü arazi bozulumu, çölleşme gibi), iklim değişikliği ile savaşım (sera gazı salımlarının 2030 yılına kadar çok önemli seviyede, örneğin 2015’e orantıyla en az yüzde 50 ve daha fazla azaltılması gibi) ve iklim değişikliğinin bu pandemik olayın alansal yayılış ve şiddeti arasındaki rolü arasındaki kontaklar hem sosyoekonomi hem de tabiat bilimleri bağlamında tartışılmaya başlandı. Kuşkusuz bu tartışma Kovid-19’dan çıkarılması gereken en önemli derslerden biri olan devletin ya da kamunun, başta üretim ve sağlık gelmek üzere önemli kesimlerden çekilmesinin sakıncalarını hem de bilimin önemini içerecektir.” biçiminde konuştu.
Kovid-19 salgınının başlaması ve yayılmasında, insanın tabiata müdahalesinin, global, bölgesel ve ülkesel ölçeklerde, hava, su ve toprağın kirlenmesinin, ormanların ve sair ekosistemlerin azalmasının ve yok edilmesinin, hayat ortamlarının (habitatlar) ve ömür birliklerinin azalmasının ve yok edilmesinin, biyoçeşitliliğin azalması ve çok sayıda çeşidin yok olmasının, sonlar ötesi hava kirliliği ve iklim değişikliğinin önemli ve inkar edilemez bir rolü olduğunu düşündüğünü lisana getiren Prof. Dr. Türkeş, kelamlarını, “Bu niyetimin ya da öngörümün temelinde yeteri kadar ilmî çalışma, kanıt ve gözlem bulunmaktadır. Gerçekte iklim değişikliği durumu daha da karmaşıklaştırmaktadır.” diye tamamladı.
