Levent Fidansoy Yazdı..
Bir şehirde yaşayanlar, işe, alışverişe, ziyaretlere gidip gelmek için ulaşıma ihtiyaç duyarlar. Ulaşımın sağlanabilmesi için öncelikle yol yapılması gerekmektedir. Genel ve yerel yönetimlerin en önemli görevlerinden biri de bu yolları yaparak ulaşımı sağlamaktır. Ancak yollar yapıldıktan sonra, yaya yürüme mesafesi dışında kalan yerlere nasıl ulaşılacağı sorunu ortaya çıkar.
Kişiler maddi durumlarına göre otomobil gibi araçlar temin ederler. Geliri düşük olanların ise aracı olmaz ve bu durum ulaşımda farklı çözümleri zorunlu kılar. Ancak araç teminiyle işler bitmez; araçların işletme maliyetleri ve gittikleri yerlerde park etmeleri gerekir. Bu ihtiyaçlar için otoparklar inşa edilir. Yol boyu otoparklar ise pahalı bir çözüm olmanın ötesine geçemez.
Toplu Taşımanın Önemi
Otopark sorununun çözülmesindeki zorluklar, araç işletme maliyetleri ve daha da önemlisi aracı olmayanların ihtiyaçları toplu taşıma sistemlerinin devreye girmesine neden olur. Toplu taşımada, tercih edilmesi için yeterli konfor, zamanında kalkış ve varış en önemli unsurlardır. Bireysel ve özel ihtiyaçlar için ise taksi sistemleri geliştirilmiştir ve burada da konfor ile güvenlik aranır.
Şehirler büyüdükçe toplu taşıma unsurlarının birim başına yatırım ihtiyacı artar. Mikro otobüsler ile başlayan taşımacılık, otobüs, tramvay, hafif raylı sistem ve metro gibi daha büyük sistemlerle genişler. Küçük şehirlerde bireysel işletmelerin organize olması yeterliyken, şehir büyüdükçe aktarma sistemleri ve büyük yatırımlar nedeniyle merkezi bir otoritenin işletmesi ve yatırımı gerekir.
Toplu Taşıma ve Finansman Sorunları
Toplu ulaşımda kar amacı güdülmez. İşletmenin kendini çevirebilmesi yeterlidir. Ancak yüksek maliyetlerin biniş ücretleri ile karşılanması pek mümkün değildir. Avrupa ve ABD’de bilet gelirleri toplam maliyetin %40’ını geçmez. Örneğin, kapitalist sistemin olduğu New York’ta belediye ulaşım şirketi MTA (Metropolitan Transport Authority), bilet gelirleri toplam gelirlerinin sadece %36’sını karşılar. Bazı şehirlerde bu oran %20’ye kadar düşmektedir.
Kalan maliyetler ise devletin ve yerel yönetimlerin değişik fonlarından karşılanır. Genelde belediyelerin en önemli gelirlerinden biri olan otopark gelirleri de toplu ulaşıma aktarılır. Buradaki düşünce şudur: Devlet nasıl yol yapımını finanse ediyorsa, ulaşımın bir unsuru olan toplu taşımayı da finanse etmelidir.
Yasal Engeller ve Çözüm Önerileri
Sistem içerisinde yüklenici şirketler de olabilir. Ancak bu şirketler hiçbir zaman yüksek kar marjı ile çalışmazlar. Uyumsuz olanların sözleşmeleri derhal feshedilir ve yeni firmalar ile anlaşmalar yapılır. Ulaşım tekeli sadece belediye veya bölge yönetimine aittir.
Ülkemizde ise 10553 sayılı karar ve bazı yasalar, ulaşım planlamasının sağlıklı yapılmasını engellemektedir. Yatırımların genelde sınırlı gelire sahip belediyelerce üstlenilmesinin beklenmesi, toplu taşıma sorununun çözümünü mümkünken engellemektedir. Bu sorunların çözülmesi için merkezi yönetimlerin de toplu taşımayı bir kamu hizmeti olarak finanse etmesi gerekmektedir.
Toplu ulaşım, bir şehrin yaşanabilirliğini artıran en önemli unsurlardan biridir. Bu yüzden, sürdürülebilir ve erişilebilir bir ulaşım sistemi, şehirdeki her bireyin temel hakkı olarak kabul edilmeli ve bu yönde adımlar atılmalıdır.
