Fransa, kabahat ortağı olmakla itham edildiği Ruanda Soykırımı’nı tetikleyen Devlet Başkanı Juvenal Habyarimana’nın uçağının düşürülmesiyle ilgili soruşturma için kurban yakınlarının on yıllardır yürüttüğü hukuksal savaşta tartışmalı bir karara imza attı.
Paris Temyiz Duruşması, 1998’de kurban yakınlarının talebiyle açılan ve 2018’de kanıt zayıflığı gerekçesiyle kapatılan soruşturmanın tekrar açılması başvurusunu reddetti.
1994’te Habyarimana suikastından çoğunluktaki Hutu idaresinin Tutsi azınlığı sorumlu tutmasıyla birkaç saat içinde başlayan soykırımda 100 günde 800 binden fazla insan öldürülmüştü.
6 aylık değerlendirmelerin akabinde bugün 64 sahifelik metinle açıklanan ret kararını, Ruanda hükümeti “Tam bir parodi” diyerek kınadı.
Habyarimana’nın eşi Agathe ile uçağın Fransız mürettebatının yakınları, karara Fransa’nın en üst duruşmasında (Yargıtay) itiraz edeceklerini açıkladı.
Uçakta devrin Burundi Devlet Başkanı Cyprien Ntaryamira ve bir Hutu daha bulunuyordu.
Ruanda’da 2010 yılında Devlet Başkanı Paul Kagame’nin talimatıyla yürütülen soruşturma sonucunda hazırlanan raporda, Habyarimana’nın uçağının radikal Hutular tarafından düşürüldüğü sonucuna varılmıştı. Raporda, 1994’te direnişçi olan Kagame ile iktidar paylaşımına ilişkin anlaşmayı baltalamak için yakın etrafından bir kümenin Habyarimana’nın öldürülmesini planladığı ve bu anlaşmanın 800 bin Tutsi ve ılımlı Hutunun öldürülmesi için bahane olarak kullandığı öne sürülerek şöyle denilmişti:
“Habyarimana’nın öldürülmesi, böylelikle Aruşa Anlaşması olarak bilinen iktidar paylaşımı anlaşmasının baltalanacağını hesaplayan aşırılık yanlısı Hutuların işiydi.”
“Habyarimana’nın uçağı, kesimin denetimini elinde bulunduran Ruanda Silahlı Kuvvetleri’nden bir küme tarafından Kanombe Kışlası’ndan fırlatılan iki füzeyle düşürüldü.”
Fransa’daki soruşturma 1998’de açıldığında ilkin Ruanda Yurtsever Cephesi’nin (RPF) önderi bir Tutsi olan Kagame ile ekibine odaklanmıştı.
1994’de Hutu rejiminin yenilmesiyle 2000’de devlet başkanı olan Kagame, müttefikleri hakkında tutuklama kararı çıkaran Fransa ile 2006-2009 arasında diplomatik ilişkileri kesmişti.
2012’ye gelindiğinde ise Fransız eksperler, Habyarimana’nın ordusunun kontrolündeki Kanombe Kışlası’ndan uçağa füze atıldığı yanında görüş bildirince, soruşturma taraf değiştirdi.
Ruanda hükümeti, bunun, kendi açıkladığı 2010 tarihli rapordaki Habyarimana’yı fazla ılımlı bulan ve Aruşa barış sürecine karşı çıkan Hutu aşırılıkçıların işi olduğu bulgusuyla uyuştuğuna dikkat çekti.
Lakin Fransa’da soruşturma sürüncemede kalırken, 2014 yılına gelindiğinde, soykırımın 20. yıldönümü öncesi Kagame, Paris’i soykırımda direkt rol oynamakla suçladı.
Kasım 2016’da Ruanda’da soykırımda rolleri olduğu suçlamasıyla 20 Fransız yetkili hakkında soruşturma açıldı.
Uçakta bulunanların yakınlarının soruşturmanın yine açılması talebi ise Fransız soruşturma yargıçlarının BM’ye bağlı Milletlerarası Ceza Mehkemesi’nin (UCM) Ruanda soykırımı bağlamındaki zımnî bir raporuna erişim sağlayabilmesini amaçlıyor. 2003 tarihli bâtın raporun suikasttan Kagame cephesini sorumlu tuttuğu söyleniyor.
Ruanda’da Hutu idaresi desteklemiş olan lakin soykırımın hata ortağı olduğu ithamlarını bugüne dek reddetmiş olan Fransa’da geçen yıl Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron argümanların incelenmesi için tarihçilerden oluşan bir yarkurul kurulduğunu açıklamıştı. Lakin kurbanlar ve insan hakları savunucuları, Ruanda Soykırımı ile ilgili gerçeklerin ortaya çıkması için Fransa’da hiçbir siyasi irade ortaya konulmadığı eleştirisini getiriyor.
