Rusya Devlet Atom Güç Kurumu Rosatom, son teknoloji tasarımı VVER-1200’ü dünyanın dört bir yanında inşa etmeye devam ediyor. Dünyanın seri üretime sahip tek 3+ nesil reaktörü olan VVER-1200 Türkiye’nin ilk nükleer güç santrali Akkuyu NGS’de de kullanılacak. Reaktör Tasarım Mühendisi Can Turgut, Akkuyu’da kullanılan VVER-1200’de tecrübe ve son teknolojinin buluştuğunu söyledi.
Türkiye’nin yanı sıra Belarus, Finlandiya, Macaristan, Çin ve Bangladeş bu teknolojiyi tercih eden ülkeler ortasında yer alıyor. Akkuyu Nükleer Güç Santralinin (NGS) referans santralleri olan Rusya’daki Novovoronej-2 ve Leningrad-2 santrallerinde bu teknolojinin kullanıldığı 3 güç ünitesi bulunuyor, bunlardan ikisi Novovoronej-2, oburu ise Leningrad-2 santrallerinde çalışıyor. Şu anda Leningrad-2 santralinde ikinci güç ünitesinin devreye alma çalışmaları sürüyor. Ayrıyeten Belarus NGS’de de 1 adet VVER-1200 reaktörünün devreye alma süreçleri yakın zamanda gerçekleşecek. Güvenlik ve performans özellikleriyle öne çıkan bu reaktör tipinde, yüksek güç kapasitesi ve güç verimliliğinin yanı sıra, etkin ve pasif güvenlik sistemleri kullanılarak kaza ihtimali en aza indirgeniyor.
VVER-1200 reaktörlerinin, bir önceki nesil reaktörleri ile karşılaştırıldığında birçok avantajı bulunuyor. Yüzde 20 daha güçlü olan reaktörü işleten işçi sayısı ise yüzde 30-40 oranında daha az ve reaktörün çalışma ömrü de 60 artı 20 yıl opsiyonuyla 80 yıla kadar çıkabiliyor.
“Akkuyu NGS’de kullanılacak reaktör için bölgenin coğrafik yapısı göz önüne alındı”
Rusya, ABD, AB, Hindistan, Çin, Japonya üzere ülkelerin iştirakiyle Fransa’da bir araştırma merkezinde yürütülen dünyanın en büyük füzyon projesi ‘ITER’de Reaktör Tasarım Mühendisi olarak misyon yapan Dr. Can Turgut, VVER-1200 tipi güvenlik sistemini şöyle anlattı:
“Nükleer reaktör dizaynlarında alınan tüm önlemlere karşın iç ve dış etkenler ebediyen göz önünde bulundurulur ve derinlemesine güvenlik ismi verilen bir ideoloji ile dizaynlar geliştirilir. VVER-1200 tip 3+ nesil nükleer reaktörler; uçak düşmesi, terörist taarruzlar, zelzele, tsunami üzere birçok muhtemel durum göz önüne alınarak tasarlanmıştır. Bu cins reaktörlerle nükleer yakıt inançlı bir şekilde izole edilir ve en ağır şartlar altında bile nükleer atıklar etrafa yayılmaz. Nükleer reaktör çekirdeğinde nükleer yakıtının erimesi durumunda bile eriyik tuzağı ya da kor tutucu olarak isimlendirilen ekipman aracılığıyla bu yakıt inançlı bir şekilde içeride tutulur. VVER-1200 güç ünitelerinde, patlayıcı hidrojenin birikmesini önleyen, bu gazın konsantrasyonunu azaltan ve alev almasını engelleyen passif (güç kaynağında bağımsız çalışabilen) recombinatorler (geri birleştiriciler) konseyidir. Bu tip olaylara karşı daha da geliştirilen güvenlik sistemleri yeni VVER-1200 dizaynına dahil edilmiştir. Akkuyu NGS’de kullanılacak reaktör için bölgenin coğrafik yapısı göz önüne alınarak, zelzele, soğutma suyu üzere mevzularda birtakım modifikasyonlar yapılmış, reaktör daha inançlı ve daha verimli hale getirilmiştir. Rus Rosatom firmasının, geliştirilen son model reaktör tipi VVER-1200 üzerinde kendi ülkelerinde Novovoronej NGS-2 ve Leningrad NGS-2 üzere projelerle kazanmış olduğu deneyim, ülkemizdeki projenin de planlı ve inançlı bir şekilde yürütülebilmesi açısından önem arz ediyor.”
“VVER-1200, tecrübe ve en son teknolojinin ürünü”
Nükleer reaktörlerin çalışma prensibinin öteki elektrik santrallerinden çok da farklı olmadığını dile getiren Turgut, “Tüm elektrik santralleri türbinleri çevirip jeneratörden elektrik üretmek gayesi ile tasarlanmıştır. Türbinler su ya da buhar ile çevrilebilir. Buhar üretimi için ise genellikle su kaynatılır. Su şayet fosil yakıtlar kullanılarak kaynatılırsa termik santral, nükleer bölünme sonucu çıkan güç ile kaynatılırsa nükleer santral olarak isimlendirilir. Nükleer güç santralleri ortasında en yaygın olarak kullanılanları basınçlı ve kaynar sulu reaktörlerdir. Günümüzde kullanılan kaynar sulu reaktörlerin kimi denetim ve bakım zorluklarından dolayı daha çok basınçlı su tipi reaktörler tercih edilmektedir” sözlerini kullandı.
Akkuyu NGS’nin su yavaşlatıcılı-su soğutmalı VVER tipi santral olduğunu kaydeden Turgut, “Akkuyu NGS, uzun yıllar üzerinde çalışılıp geliştirilmiş, çalışma prensipleri konusunda epey fazla deneyim kazanılmış olan basınçlı su reaktörleri sınıfına girer. VVER sınıfı reaktörlerin ise en son modeli olan VVER-1200, işte bu kazanılan işletme ve tecrübelerin en son teknoloji ile buluşması sonucu, 1990’lı yılların sonu 2000’li yılların başında Rusya tarafından geliştirilmiştir. Altıgen yakıt çubukları ile yakıtların en optimal seviyede yanması sağlanmış, yere paralel ısı değiştiricileri ile de güç verimliliği artırılmıştır” diye konuştu.
Romalıların savunma prensibine dayanıyor
Nükleer reaktör dizaynlarında kullanılan ‘derinlemesine güvenlik’ ideolojisinin Romalıların savunma taktiğinden alındığını kaydeden Turgut’a nazaran, bu ideolojinin temelinde, mümkün kazaların etrafa olabilecek ziyanlı etkilerinin birçok bariyer kullanılarak durdurulması ve/veya en aza indirilmesi bulunuyor. En kolay formuyla mümkün kazanın etkilerinin dışarıya yansıyabilmesi için birbirinden büsbütün bağımsız birçok engeli sırası ile geçmesi gerekiyor. Yeni nesil reaktörlere eklenen pasif sistemler ile güvenlik sistemleri güç kaynağına muhtaçlık duymadan rastgele bir olağandışı çalışma durumunda kendiliğinden devreye giriyor. Yeni geliştirilen kalp kapanı (kor tutucu) sayesinde, önemli kazalar sonucunda oluşabilecek radyoaktif olan ergimiş reaktör yakıtları bile bir hazneye hapsedilerek radyoaktivitenin dışarı çıkması önleniyor.
“Türk mühendislerin edindiği deneyim, ülkemizi çok daha ileriye taşıyacak”
Türk nükleer uzmanların yetiştirilmesi gayesiyle Rusya’da gençlerin eğitim görmelerinin son derece önemli olduğunun altını çizen Can Turgut, “Geçtiğimiz 10 yıllık zaman diliminde, içinde arkadaşlarımın da bulunduğu birçok Türk öğrencinin Rusya’da nükleer eğitimi görmeleri, Rus reaktörlerinde staj yapmaları, Türk mühendislerinin de VVER tipi reaktörler hakkında gereğince teorik ve pratik bilgiye sahip olmasına imkan sağladı. Halihazırda mezun olan Türk mühendisler, Akkuyu projesinin çeşitli bölümlerinde çalışarak projeye katkıda bulunuyorlar. Akkuyu NGS sayesinde Türk mühendislerin nükleer hususlarda edindiği bilgi birikimi ve deneyimin, yalnızca nükleer güç alanında değil, bilim ve teknolojinin birçok alanında ülkemizi çok daha ileriye taşıyacağı kanaatindeyim” dedi.
“Akkuyu NGS’de Avrupa standartlarına nazaran kontrol yapılıyor”
Türkiye’de nükleer alanda yapılacak düzenlemelerde yetki, Nükleer Düzenleme Kurumu’na (NDK) ilişkin. Akkuyu NGS projesini gerçekleştiren Rosatom’un lisans/yetki alabilmesi için her evre öncesinde, müracaat ile birlikte ulusal mevzuatta detayları verilen teknik bilgi ve dokümanları NDK’ya sunması gerekiyor. Santral, tüm bunların yanı sıra Avrupa standartlarına nazaran de denetleniyor. Dr. Can Turgut, sistemin işleyişini şu sözlerle anlatıyor:
“Güvenlik Tahlili Raporu ismi verilen bir raporda; nükleer tesiste mevzuata uygun olarak alınan tüm önlemler, uygulanan tüm standart ve kurallar ile o etapta uygulanmak üzere hazırlanan tüm programlara ilişkin detaylı tahlil ve bilgiler yer alır. NDK, bilgi ve dokümanların incelemesini yapmasının yanı sıra, gerektiğinde proje faaliyetlerinin kurucu tarafından nasıl yürütüldüğünü de denetler. Bu amaç dahilinde, halihazırda benim de çalışmakta olduğum Fransız firması Assystem ile de anlaşma yapılmış ve Akkuyu’daki reaktörün Avrupa standartlarına nazaran kontrolünün yapılması amaçlanmıştır. Birçok farklı kurum ve kuruluşun yer aldığı bu derin denetleme sistemi sayesinde Akkuyu projesi en yüksek güvenlik ve randıman aslına nazaran hayata geçiriliyor.”
