Teknolojinin ve internetin gelişmesi ile bilgi, üretilmesinin yanında paylaşılabilen bir araç haline geldi. Bu sayede ferdî veriler kullanılabilir ve pazarlanabilir bir araca dönüştü. Verilerin paylaşımı ve dijital ortamda gizliliğinin korunması konusunda dijital şirketlerin belirttiği ölçüde bilgi sahibi olunduğunu belirten yarışma eksperi Öğr. Gör. Meltem Bağış Akkaya, “Akıllı telefonlarınız sizi hem dinliyor hem de izliyor” dedi.
Büyük done, done gizliliği ve korona virüs döneminde dijital yönelimin nasıl şekillendiği hakkında dijital ekonomi ve yarışma hukuku mevzularında eksper olan Atılım Üniversitesi İktisat Bölümü Öğr. Gör. Meltem Bağış Akkaya, İhlas Haber Ajansı (İHA) muhabirine açıklamalarda bulundu. Korona virüsle savaşta şu an gelinen süreçte yeni sıradanlara adaptasyonun tam gerçekleşmediğini belirten Akkaya, “İster istemez online (çevrimiçi) alışverişe yöneldik. Bilhassa de market alışverişlerinde online tasarrufun çok arttığını gördük. Geçtiğimiz aylarda medyada Covid yasaklarına uyma konusunda topluluğumuza ilişkin o kadar net bir yüzde açıklandı ki bu hepimizi şaşırttı. Öğrencilerimin bu mevzuda bana yönettikleri tek soru; ‘nasıl ölçüldü’ sorusu oldu. Mesela Türkiye’nin yüzde şu kadarı eczaneye gitmiş, şu kadarı meskende kalmış, şu saatlerde parklar dolmuş, bunları nasıl ölçtüler? İşte enteresan olan nokta burası. Dünya değişti artık, dijitalleşme sizin akıllı telefonunuz sayesinde sizin kısmi olarak denetiminiz dışında, telefonunuz saklı dahi olsa nerede olduğunuzu lokasyon olarak buluyor. Bu telefonunuzun içerisinde bulunan ‘Haritalar’ isminde bir adet aplikasyon (uygulama) sayesinde gerçekleşiyor. Haritalar pratiği sizin anlık olarak nerede olduğunuz bilgisini Ankara’da parka mı gittiniz, yoksa hükümetimizin uyguladığı sokağa çıkma yasağına mı uydunuz üzere bilgileri Amerika’daki Silikon Vadisi’ne data olarak gönderiyor. Gerek Google Haritalar aplikasyonu yüklü telefonlarımızda yahut emsal gayri yüklü aplikasyonlar aracılığı ile olgu aktarımı neredeyse tam ve eksiksiz olarak gerçekleşmektedir. Bu yöntemle yapılan ölçümler sayesinde bu platformlar açıklamalarda bulundular ve dediler ki; Türkiye yüzde 99 nispetinde sokağa çıkma yasağına uydu, şu saatlerde yalnızca eczaneye gitti, Türkiye’nin şu kadarı alışveriş yaptı, şu kadarı markete fizikî olarak gitti” diye konuştu.
“Akıllı telefonlarınız sizi hem dinliyor hem de izliyor”
Korona virüs sebebiyle sanal alışverişin epey ağırlaştığını, tasarrufun arttığını ve fizikselden dijitale bir geçiş olduğunu belirten Akkaya, “Tabii ki bu geçiş süreci herkes için çok sarsıcı oldu. 65 yaş ve üzeri küme yasaklardan dolayı sokağa çıkamadılar. Türkiye’de içlerinde mahsusen bu yaş kümesinin da bulunduğu, bir kesim teknolojiye o kadar da yatkın olmadıklarından bu süreçte epey zorlandılar. Etraflarındaki kişilerden yardım alarak online alışverişe yöneldiler. Gençler ise hayli ağır bir şekilde sanal alışveriş tasarruflarını arttırdılar. Bu durum akıllara şu soruyu getirdi; ‘Biz bu pratikler üzerinden alışveriş yapıyoruz. Evet bizim verilerimiz ne oluyor?’ Mesela bana şu soruyu yönelttiler; ‘Benim alışveriş yapmadığım bir mağazadan bana reklamlar gelmeye başladı. Acep telefonum beni mi dinliyor?’ Evet akıllı telefonlarınız sizi hem dinliyor hem de izliyor. Yüklediğiniz tatbikler ve bu pratiklere farz olarak verdiğiniz müsaadeler aracılığı ile telefonunuz sizi dinlemeye başlıyor. Ayrıyeten da sizi izliyor. Mesela bir alışveriş merkezine gittiniz ve favori ayakkabı markanızın mağazasını gezdiniz, meskene geldiniz telefonunuzu, bilgisayarınızı açtınız acilen o markanın ayakkabılarını görmeye başlıyorsunuz. Sonra düşünüyor ve şaşırıyorsunuz. Nereden geldi bu reklam benim önüme? Daha sonra bugün ben mağazaya girmiştim diye hatırlıyorsunuz. Zira telefonunuz sizi lokasyon olarak yakaladı artık. Sizin nereleri ziyaret ettiğinizi biliyor ve size o alışveriş merkezi içerisinden ilanlar göndermeye başlıyor. Ses aplikasyonları da birebir şekilde” sözlerini kullandı.
“Sizin verilerinizi platformun vesair tarafındaki reklam verenler ile paylaşıyorlar”
Data güvenliği konusunda şirketlerin söylediği kadarını biliyoruz ve onların açıkladığı kadar inançtayız diyen Akkaya şunları kaydetti:
“Hiç şunu düşündük mü; birtakım hizmetleri fiyatsız alıyoruz. Evvelden SMS atarken bile bir fiyat ödüyorduk. Paketler halinde alıyorduk, 10’lu, 20’li yahut yüzlü üzere. Artık örneğin Whatsapp pratiği üzerinden sonsuz fiyatsız bildiri atabiliyoruz. Gmail pratiği üzerinden eşimiz, dostumuz ve iş arkadaşlarımız ile mailleşiyoruz. Bu hizmeti de fiyatsız kullanıyoruz. YouTube izliyoruz, sabahları müzik dinlemek istiyoruz ve fiyatsız dinliyoruz. Evet sahiden fiyatsız mi dinliyoruz acep? Bu hizmetler fiyatsız mi geliyor bize? Hayır saf ki fiyatsız gelmiyor. Bu platformların iş modeli şu şekilde dizayn ediliyor; platformlar münhasıran de meşhur olan 5 tanesi var ve dünyada bunlara GAFAM deniyor. Bunlar, Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft. Meydanlarının en büyüğü olan bu 5 şirket günümüzde dünyayı domine ediyor. Geçen gün dersimde de sordum; ‘Google nedir?’ dedim. Öğrencilerin birçoğu ‘arama motorudur’ yanıtını verdi. Bu hakikat Google bir arama motorudur fakat benim için Gmail’dir, sizin için YouTube’dur. Birçok insan için Google alışveriş fonksiyonudur. Artık bizim verilerimiz alınan satılan bir olguya dönüştü. Sizin verileriniz bu şekil pratikler üzerinden tüm dünyayla paylaşılıyor, işte büyük data denen şey aslında budur. Sizin dijital dünyadaki ayak izlerinizin başka kişilerin dijital ayak izleriyle birleşerek oluşturduğu done kümesidir. Siz kullandığınız pratiğe para vermiyorsunuz. Fakat o platform, bunun karşılığında sizin verilerinizi platformun öbür tarafındaki reklam verenler ile paylaşıyor ve reklam verenler artık size reklam göndermeye başlıyor. İşte o gezinirken gördüğünüz reklamlar sizin ilgi yerlerinize ve alışveriş kalıbınıza nazaran hazırlanıp gelen reklamlardır. Kişiselleştirilmiş tanımlama bilgileri sayesinde yan masanızdaki arkadaşınıza tıpkı reklamlar gelmez. O öteki bir sahada süreç yapmıştır ve ona onunla ilgili reklam masraf. Dolayısıyla sizin veriniz aslında bir nevi satılmış oluyor.”
“Hibrit eğitim tahminen önümüzdeki süreçte konuşulur”
Dijitalleşmenin bir anda geldiğinde yıkıcı bir gücünün ancak birçok kere de yapıcı yönünün ağır bastığına değinen Akkaya, online eğitimde video-konferans yöntemine çok süratli bir şekilde geçilmek zorunda kalındığını belirterek, “Bir anda büyük çoğunluğumuz ‘Zoom’ diye bir tatbik ile karşılaştık. Biz Atılım Üniversitesinde de kullandık. Dünyanın en prestijli üniversiteleri de bunu kullanıyor. Harvard’dan tutun Türkiye’deki tüm devlet üniversitelerine kadar bu yöntem kullanılıyor. Mecburen kullandık, zira konutlara hapsolduk. Dışarı çıkamıyoruz. Eğitim süreci devam ediyordu ve tam dönemin ortasında Mart ayında yakalandık ve anında tahlil bulmak zorunda kaldık. Hibrit eğitim tahminen önümüzdeki süreçte konuşulacak bir bahis olmasına karşın gelgelelim o tarihte lafı bile yoktu. Mart ayında hatırlarsanız fizikselden diğer eğitim çeşidini pek de bilmiyorduk aslında. Ne oldu? Zoom diye bir aplikasyon ile tanıştık. Bulunma hikayesi de ilginç, 1994 yılında bir Çinli mühendis kız arkadaşıyla uzakta oldukları için görüşemiyorlar. Görüşmek için 10 saatlik tren seyahatleri yapmak zorunda. Bunu yaparken de düşünüyor ve o zaman neredeyse internet bile ortalarda yok. Ne yapsak da daha kolay görüşsek diye düşünüyor. Kod yazmayı da biliyor. İşte artık Kaynak ve Maliye Bakanlığı da kod yazacak arkadaşlarımızın önünü açmak üzere girişimler geliştiriyor. Ne yapabilirim diye düşünürken Silikon Vadisi’ne gidiyor ve bir video-konferans şirketinde iş buluyor. Daha sonra ayrılarak kendi şirketini kuruyor ve Zoom tatbikini yapıyor. Bu yılın başında 2 milyon kullanıcısı olan bu pratik korona virüs süreci ile birlikte 1 ayda tam 300 milyon kullanıcı sayısına ulaşıyor. Bu durum da platform sahibini dünyanın en varlıklı 200’üncü kişisi durumuna getirdi ve Zoom tatbikinin şu anki piyasa bedeli 42 milyar dolar” halinde konuştu.
