Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Baht Sohbetleri’nde, devam eden kredi genişlemesinin yan etkilerini tartıştı. Cari açık ve bütçe açığının süratli artışına değinen ikili, kredi genişlemesinin makul bir seviyeye çekilmemesi halinde risklerin artacağını vurguladı. Kredilerdeki olağan dışı artışın pahalılığa da kapı açtığına dikkat çeken ikili, söyleşilerinde her zaman olduğu üzere, para piyasaları, emtia ve borsadaki gelişmeleri yorumladı.
Güldağ: Elektrik tüketimi, ekonomi bilhassa de üretim cephesi açısından önemli bir öncü göstergedir her zaman. Artık elektrik tüketiminin COVID-19 salgını öncesini yakaladığını görüyoruz. Nisanda yüzde 15.4 düşmüştü. Mayısta düşüş nispeti biraz daha arttı yüzde 16.7’ye çıktı. Haziranda toparlandı yüzde 2.1’e kadar düştü gerileme nispeti. Temmuzun ilk yarısına bakınca artık geçen yılın yalnızca yüzde 1 altında kaldık. Organize sanayi yerleriyle sohbet ettiğimizde de tıpkı şeyi gözlemliyoruz. Denizli biz yüzde 99’u yakaladık diyor. Çerkezköy de o denli. Gaziantep daha da yeterli, yüzde 1.5 üstündeyiz diyor elektrik tüketiminde…
Ağaoğlu: Kapasite tasarrufuna yansımadı lakin daha değil mi?
Güldağ: Pandemi öncesini yakalamak manasında evet, şimdi elektrik tüketimi üzere bir ‘V’ çizmiş değil, kapasite tasarrufu. Mart’ta yüzde 76’nın üzerindeydi. Sonra nisanda sert bir düşüşle 61’e geriledi. Haziranda 65’in üstüne çıktı. Şimdi salgın öncesini yakalayamadık lakin eğilim o yönde….
Ağaoğlu: Neye bağlıyorsun bunu?
Güldağ: Pandemi nedeniyle kapanan kolların tekrar açılmasına ve düşük getirili krediye… Çok net bence. ‘Ucuz’ kredi talebi tetikledi, gerçek bölümün de iştahı arttı. Gerekli miydi? Gerekliydi. Yaprak kımıldamıyordu. Gelgelelim bugün artık görüyoruz ki, süreç tıpkı zamanda dengeleri de bozuyor.
Ağaoğlu: Ben de hayatımda ilk defa ‘para basmak’ gerekir dedim, o koşullarda. Gelgelelim koşullar süratle değişiyor. Kamu bankalarının kredi genişlemesi son üç ayda yüzde 120’ye, kişisel bölüm bankalarının da yüzde 35-40 civarına geldi.
Güldağ: Bir tercih bu saf, tasarruf noktasına harcamaya özendirdik kişileri. Harcama da içinde hayli bir ithalat barındırıyor. Dolayısıyla ithalat baskısı da arttı, cari açık da yine büyümeye başladı. Beş aylık cari açık 17 milyar dolara dayandı. Öbür yandan yeni açıklandı, bütçe açığı’da ilk yarıda 110 milyar liraya dayandı. Bu türlü bir dönemde ikiz açık vermek çok şaşırtıcı değil, ‘niye veriyoruz’ diye sormak da hakikat olmaz. Nedenler çok muayyen. Lakin artık denetime almak gerektiği de açık. Adeta mumu iki ucundan yaktık. Evet, hoş aydınlandı ortam ancak…
Ağaoğlu: Mum da süratle tükeniyor…
Güldağ: Evet. Yan tesirler de ortaya çıkıyor bir nevi. Örneğin, 1800 lira olan buğday fiyatı 15 gün içinde 2050 liraya çıktı. Nereden para kazanalım diyenler gelip mesela Konya Ticaret Borsası’nda buğday alıyor. Aslında işle, kesimle ilgisi alakası yok. Spekülasyonunu yapıyor. Ucuz krediyi bulan, buğday alıyor, yüzde 5-10 farkla bir ay içinde satıp, para kazanmaya çalışıyor. Çalışıyor da, kolun dengelerini de bozuyor, pahalılığa da kapı açıyor.
Ağaoğlu: Buğday güzel bir örnek aslında. Zira buğdayın depolanması güç. Kalitesinde, nakletmesinde sorunlar var lakin ona karşın kişiler ucuz para nedeniyle burada da bir spekülasyon yapalım, çıktı,yükseldi alalım deyince burada da dengeler şaşıyor. Ben de borsadan bir örnek vereyim. Çok garip şeyler olmaya başladı. Hatırlarsan, ‘borsada altın, gümüş fonları var. Yatırım yapacaksanız onlara yapın’ demiştim. Lakin bu hafta başında gümüş fonunda çok büyük gariplik oldu. Gümüş fonu GMSTM’nin portföy bedelini resmi sitelerinden açıklıyorlar. Fonun içindeki gümüş kıymeti 27.5 lirayken, borsada bu kağıt 31.5 liradan süreç görüyordu. Fiziki bedeli malûm. Yarın 31.5 olacak diye bugünden 31.5’dan alır mısın? Almaman lazım.
Güldağ: Akla zarar…
Ağaoğlu: Fonun yöneticisi ilan ediyor, bunun kıymeti 27.5 lira diye. Üzerine verdiğin para rasyonel değil. Bu kadar talebin arkasında ‘ucuz kredi’ var. Piyasada çok süratli bir para artışı var. Arka tarafta birtakım riskleri biriktiriyoruz. Mesela eksi rezervlerimiz, yaklaşık 28 milyar dolar… Bu kamu bankalarının açık durumunu hiç tartışmıyoruz o da yaklaşık 8.5 milyar dolar civarında. Baktığında 35 milyar dolar. 2018 sonu itibarıyla bankacılık bilançosunun 90 milyar dolar olduğu bir noktada nerden baksan yüzde 40 açık konumu taşıyan bir sistemden bahsediyorum. Sistemde bir açık konum var. Bu da Türkiye için kur riski tarafı da kaygı yaratıyor. Daima baskılamak zorunda kalıyoruz. Neden olduğunu bilmediğim bir şekilde doları 6.85-6.86 lirada kalması için mütemadi baskılıyoruz. Buna karşılık cari açık artıyor. İthalatımız, ihracatımızdan daha fazla artıyor. Turizmden pek döviz geliri bekleyemiyoruz. Riskler birikiyor.
Güldağ: Bence bu denklemin sürüp sürmemesi için her şey dövize bağlı.Benim merak ettiğim aslında biz bunu nasıl tutuyoruz?
Ağaoğlu: Benim bir fikrim var lakin onu da bir sonraki sohbette konuşalım istersen…
45 doları aşmaz
Ağaoğlu: Fed başkanlarından birinin biz tahvil almaya devam edeceğiz üzere bir açıklaması oldu. Amerikan borsalarında onun getirdiği bir yükseliş var. Tıpkı şekilde altın, gümüş ve petrol tarafına da ekstra bir müspet tesir yarattı. Bir anlaşma olsa dahi petrolün buralardan yukarı gitmesini beklemiyorum. Talep o kadar da süratli toparlanmıyor. Mahsusen Kaliforniya’daki kafelerin tekrar kapanma hikayesi, bir türlü vaka artış suratının azalmadığı en büyük petrol üreticisi ve tüketicisi olan Amerika’da bir şeylerin düzelmediği mealine geliyor. OPEC+ temmuz sonuna kadar anlaştılar fakat sonrası için anlaşma çıkmaz ise brent petrolde 40 doların altını bir ara ziyaret ederiz biz lakin kalıcı olmaz. Ben 45 dolarda kalıcı olacağını düşünüyorum.
Euro/dolar paritesi kritik eşikte…
Güldağ: Euro/dolar paritesinde ne öngörüyorsun?
Ağaoğlu: Şu anki seviye kritik bir eşik. AB’deki önlem paketiyle ilgili bir mutabakat olacak üzere görünüyor. Şayet olursa, Euro tarafında yukarı bir hareket olur diye bekledim. 14.50’lere kadar geldi. Burası aşılırsa Euro/dolar paritesi 16.90-17.40 noktasına akıllıca gidiyor.
Güldağ: Bu da bir çok şey değiştirir…
Ağaoğlu: Evet. Euro’nun lehine bir hareket olması ihtimali artıyor. Lakin ben 14.50-15.25 yerinden bir dönüş beklerim. Çok coşkulu bir hareket getirecek kadar sağlam bir Avrupa ekonomisi yok. Ancak başka taraftan da Amerikan borsaları çok yükseldiği için, bu paketin açıklanmasından sonra Avrupa borsalarındaki hareketin biraz daha düzgün performansı olacağına dair görüş ve raporlar var. O denli olursa, Avrupa borsalarının performansı Amerika borsalarını geçmeye başlarsa, Euro’ya talep artar. Euro pay senetleri almanız için Euro almanız gerekiyor. Talep artarsa doğal olarak Euro paritesi yukarı hakikat sarfiyat diye düşünüyorum.
Piyasaları zapturapta aldık dövizde sıçrama yaşanmaz
Güldağ: Yekun vaka sayısında hala Avrupa’nın Amerika’nın üzerinde olduğuna dair hesaplar var. Fakat Amerika berbat performans gösterdi.
Ağaoğlu: Çok da berbat yönetti…
Güldağ: Almanya ise bu süreci hem âlâ yönetti hem de AB’yi tahkim etmek için bir fırsat olarak kullanıyor. COVID-19 ile bir arada AB’nin dağılacağı yönünde çok laf çıktı. Bizim için de bu dönemi daha az hasarlı atlatmanın yanında hamle yapmak için de fırsat var lakin yeniden her şey bizim ne yapacağımıza ve dövize bağlı…
Ağaoğlu: Şu anda piyasaları zapturapt altına almış olmamızdan kaynaklı dövizde yakın zamanda sıçrama beklemiyorum. Yabancının rastgele spekülatif bir hareket yapmasına imkan verecek ortam kalmadı, öldürdük. Bundan sonra döviz tarafındaki düşünce, biz cari açık verecek denli büyüyen bir ekonomi haline gelip sonra o cari açığı yaratacak finansmanı temin edemediğimiz zaman çıkacak.
Güldağ: Tekrar ucuz kredi meselesi…
Ağaoğlu: Konuştuğum iş kişileri, ‘kredi alayım lazım olur’ diyor. Bir kısmı stok yapacakmış, anlaşılır bir şey ancak ‘yatırım yapacak mısınız’ diye sorduğumda 20 kimseden gelgelelim 5’i ‘evet’ dedi. Şimdi ucuz krediyi alıp, yatırım yapıp istihdam sağlayacak itimat yok.
