Ferrero Fındık’ın takviyesiyle Kalkınma Atölyesi Kooperatifi tarafından yapılan çalışma ile ‘Koronavirüs Salgınının Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri ve Onların Çocuklarının Fındık Hasadına Iştirakine Mümkün Etkileri ve Önlemler’ hakkında yapılan çalışma sonrası bir rapor yayınlandı. Raporda Korona virüs sürecinde mevsimlik tarım işçileri ile ilgili alınması gereken önlemler de ortaya konuldu.
Raporda, 2019 yılı sonunda Çin’de ortaya çıkan ve sonrasında süratle dünyaya yayılan Covid-19 salgınının 2020 Mart ayı itibariyle Türkiye’yi de etkilediği ve salgınla uğraş kapsamında alınan önlemler birçok bölümde çalışmaların ve üretimin durmasına yahut yavaşlamasına yol açtığı hatırlatıldı.
Ziraî üretimin bu dalların başında geldiği belirtilen raporda “Türkiye’de genellikle mart ayı sonundan kasım ayı sonuna kadar, 10 ay üzere geniş bir zamana yayılan ziraî üretimin farklı eserlerinde mevsimlik gezici olarak yüz binlerce personelin çalıştığı düşünülmektedir. Salgını önlemeye yönelik önlem kararları bilhassa mevsimlik gezici tarım işçileri ve onların çocuklarının istihdam edildiği eserleri ve farklı coğrafyalardaki üretim süreçlerini etkilemeye başlamıştır. Korona virüs Salgınının Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri ve Onların Çocuklarının Fındık Hasadına Iştirakine Muhtemel Etkileri ve Önlemler Süratli Araştırması’nın temel maksadı; global seviyede hissedilen Covid-19 salgını kapsamında toplumsal yapı içerisinde en kırılgan ve görünmez topluluklardan biri olan mevsimlik gezici tarım işçileri ve çocuklarının maruz kaldıkları/kalabilecekleri muhtemel riskleri ortaya koymak, mevsimlik göç süreçlerini nasıl etkileyeceğini belirlemek ve bilhassa 2020 Ağustos ayında fındık hasadına katılacak mevsimlik gezici tarım işçileri üzerinden bu risklerin en aza indirilebilmesi için mahallî, bölgesel ve ulusal öneriler geliştirilmesine katkı sağlamaktır. Ayrıyeten bu amaç kapsamında, salgın sürecinin fındık hasadına olabilecek etkilerinin anlaşılmasına da çalışılmıştır. Araştırma dört temel araç üzerinden gerçekleştirilmiştir. Öncelikle, masaüstü taraması (desk review) kapsamında dünyada ve Türkiye’de salgının ziraî üretime ve besin tedarik zincirine etkileri konusundaki haber ve tartışmalar takip edilmiş; 3 Nisan 2020 tarihli İçişleri Bakanlığı Vilayetler Yönetimi Genel Müdürlüğü genelgesinden itibaren Türkiye’de bu kapsamda alınan önlemler ve 2020 Nisan-Mayıs aylarında çay ve fındık üretimi yapılan illerde gerçekleştirilen toplantılarda bu önlemlere dair alınan kurul kararları incelenerek süreç tahlili gerçekleştirilmiştir” denildi.
Sürecin takibini kolaylaştırmak ve alınan kararların farklı yörelerdeki uygulamalarını teyit edebilmek üzere farklı aktör ve kurum temsilcilerinden oluşan 95 kişilik WhatsApp kümesi kurulduğu belirtilen raporda, farklı yerellerde alınan önlemlerin işlerliğine ve ortaya çıkan problemlere dair önemli ve anlık bir bilgi akışı sağlandığı kaydedildi.
Çay hasadında yaşanan gelişmeler dikkate alındı
Fındık üreticileri ve bu üretimin farklı kademelerinden sorumlu olan kurum temsilcilerinin 2020 Nisan ayı sonu itibariyle çay hasadında yaşanan gelişmeleri yakından takip edildiği belirtilen raporda, “Görülmüş ve salgının fındık hasadına mümkün etkilerine karşı tahlil önerileri üzerinde düşünüldüğü anlaşılmıştır. Ayrıyeten not etmek gerekir ki, bu tahlil önerilerinin önemli bir kısmı, fındık üretimi ve bu üretimin en önemli halkası olan mevsimlik gezici tarım işçileri, aileleri ve çocuklarına dair yıllardır dile getirilen meselelerle ilgilidir. Sözgelimi, pak ve daima suya erişim, konaklama alanlarında banyo ve sıcak suya erişim, tuvalet, ulaşım maliyetleri ve çocuk işçiliğinin önlenebilmesi için gerekli olan donatılar, bu özel dönemde salgınla gayret kapsamında daha önemli ve dolayısıyla daha görünür olmakla birlikte, yalnızca salgınla ilgili muhtaçlıklar olarak görülemez. Bu nedenle yapılan tüm görüşmelerde salgınla çaba kapsamında bu alanlarda atılması gereken adımların, fındık üretim alanlarında yıllardır beklenen iyileşmeler konusunda da bir yer olabileceği yaygın olarak farklı aktörler tarafından söz edilmiştir. Araştırma kapsamında işaret edilen sıkıntıların takibi ve tahlillere dair önerilerin kalıcı iyileşmeler olarak sonuç verebilmesi için bölüme dair tertipli data toplanması gereklidir. Öncelikle, Covid-19 salgınına karşı alınan önlemler, bilhassa seyahat kısıtları ve ulaşımda seyrekleştirmeyle ilgili kurallar görüşülen herkes tarafından bilinmekle birlikte nasıl uygulanacağı konusunda belirsizlikler olduğu görülmüştür. Bu kuralların uygulanması halinde muhtaçlık duyulan işgücünün temini konusunda kimi zahmetler oluşacağı, ulaşım maliyetlerinin kaçınılmaz olarak artacağı ancak kimin tarafından karşılanacağının bilinmediği belirtilmiştir. Buna rağmen bu yıl fındık alım fiyatlarının yüksek olacağı beklentisi ile önlem uygulamalarının maliyetlere yansımasının önemli bir engel teşkil etmeyebileceğine dair yaygın bir görüş de bulunmaktadır” sözlerine yer verildi.
Fındık toplamada imece metoduna dönülebilir
Raporda, fındık toplamada tıpkı çayda hasadından olduğu üzere imece tarzına de dönülebileceği vurgulanarak “Mevsimlik gezici tarım işçilerinin fındık hasadı sürecine kısmen ya da büsbütün katılamaması durumunda, Düzce ve Sakarya illerinde fındık üretimin yarı yarıya azalacağı söylenirken, öbür iller için klâsik imece adabına dönülebileceği, ‘gurbetçi üreticilerin’ aileleriyle birlikte bahçeye gireceği, artan işsizlik nedeniyle mahalli işgücü arzının artacağı ve fındık satış fiyatlarının yükseleceğine dair beklentiden dolayı kimsenin fındığını bahçede bırakmayacağı belirtilmiştir. Kısaca fındığın kısımda kalmayacağına dair yaygın bir inanç bulunmaktadır. Görüşme yapılan fındık bahçe sahipleri ve farklı kurumlardan temsilciler Covid-19 salgınına karşı alınan önlemlerin uygulanması etabında karşılaşılabilecek zahmetleri, bir yanıyla da, tarım aracıları ve temsil ettikleri işçilerin kayıt altına alınması, fındık hasadında muhtaçlık duyulan ve bölgelere nazaran farklılık gösterdiği üzere yıllara nazaran de dalgalanan işgücü muhtaçlığının belirlenebilmesi, üretim maliyetlerinin tekrar düşünülmesi, mekanizasyon ve file/tül kullanımı üzere yeni tekniklerin yaygınlaşması, bu yaygınlaşmanın gerektirdiği kimi yatırımların ve fındık bahçe düzenlemelerinin düşünülmesi, fındık üretimi açısından önemli görülen farklı aktörler ortasında uyumun sağlanması için teşebbüslerde bulunulması üzere birbirinden farklı, ama birbirini takviyeler alanlarda adımlar atılması yönünde bir fırsat olarak görmektedir. Öteki yandan, Covid-19 salgınına karşı alınan önlemlerin bitkisel üretime ve bu alanda çalışan mevsimlik gezici tarım işçileri ve çocuklarına muhtemel etkilerinin denetim edilebilmesi için, ziraî üretim alanında merkezi karar alma düzenekleri ile farklı illerdeki üretim süreçlerinin gerektireceği özgün gereksinimleri tespit ederek tahlil üretecek mahallî kurumların eşgüdümünün sağlanması gereklidir. Bu yapı; fındık üretiminin gerçekleştirilmesinde önemli role sahip tarım aracıları, bahçe sahipleri, büyük firmalar, muhtarlar ve bu alanda çalışan meslek örgütleri ile sivil toplum kuruluşları üzere farklı aktörlerin verimli bir iletişim içinde olmasının yerini sağlayacaktır” denildi.
Covid-19 salgın nedeniyle maliyetler yükselebilir
Covid-19 salgınına karşı alınan önlemlerin uygulanmasının kaçınılmaz olarak maliyetleri yükselteceği ve buna karşı ailelerin de değişen şartlarla başa çıkma stratejisi olarak çocuk emeği kullanımına yönelebileceği telaşına vurgu yapılan raporda şu sözlere yer verildi:
“Bu dert yalnızca fındık üretimi alanında değil, global ölçekte bir gündem oluşturmaktadır. Ancak öteki yandan yapılan araştırmalar gelirdeki beklenmedik değişimlerin çocuk işçiliğine mümkün tesirinin işgücü tipi, üretim biçimi ve bölgesel-kültürel farklara nazaran değişiklik gösterebileceği ve üniversal bir genelleme yapılamayacağını söylenmektedir. Araştırma kapsamında görüşülen kurum temsilcileri de bu bahiste farklı görüşler bildirmiştir. Öncelikle, ailelerin çocuklarıyla seyahat etmelerinin bir tercih değil mecburilik olduğu belirtilmiş, çocukların emekçi olarak kullanılmasının fındık bahçe sahibi açısından esasen verimsiz olacağını, lakin işçilerin bahçelere yakın konakladığı durumlarda bu alanda tam manasıyla kontrol sağlanmasının da kolay olmayacağı söz edilmiştir. Şayet konaklama alanlarında seçenek oluşturulmazsa çocukların tam bir personel olarak olmasa da su taşımak üzere kolay işler için bahçelere gireceği düşünülmektedir. Maliyet artışları nedeniyle olmasa da şayet beklenen işgücü sağlanamaz ve eser rekoltesi de yüksek olur ise mevsimlik gezici tarım işçilerinin ailecek çalışabileceği ayrıyeten belirtilmiştir. Başka yandan, bahçe sahipleri açısından da kendi çocuklarının bahçeye girmesinin önemsendiği, üretime dair bilgi ve tecrübenin fakat bu yolla kazanılabildiği söylenmiştir. Öteki yandan, salgının nüksetmesi ya da muhtemel görülen bir ikinci dalga durumunda tüm bu önlemlerin tekrar uygulanmaya başlanacağı en yetkili makamlar tarafından söz edilmiştir. Dolayısıyla süratli araştırma kapsamında bu gündeme dair toplanan verilerin, salgın şartlarından bağımsız olarak da önem taşımakta olduğu düşünülebilir.”
Covid-19 salgını sürecinde fındık hasadına katılacak mevsimlik gezici tarım işçilerine dair öneriler
Sağlık Bakanlığı’nın olağanlaşma süreci için belirlediği önlemler kapsamında ilgili bakanlıkların kendilerini ilgilendiren işkollarına dair 13 rehber olmasına rağmen ziraî üretim konusunda çalışanlara dair şimdi bir rehber yayınlanmadığı kaydedilen raporda alınması gereken önlemler şu şekilde sıralandı:
“2020 Nisan ve Mayıs aylarında salgına karşı alınması istenen önlemler, gerçekte mevsimlik gezici tarım işçilerinin çalışma ve konaklama alanlarına dair yıllardır dile getirilen gereksinimlerle örtüşmektedir. Konaklama ve ömür alanlarının iyileştirilmesi görüşmelerde mevsimlik gezici tarım işçilerinin barınma gereksinimini karşılamak üzere çoğunlukla fındık bahçelerinde bulunan konut, baraka yahut müştemilatların kullanıldığı görülmüştür. Bu seçenek dışında süreksiz çadır alanları ve makul ilçelerde METİP alanları barınma gereksiniminin karşılanması için kullanılmaktadır. Bu çerçevede bilhassa firmaların toplumsal çalışmalar kapsamında elde ettiği veriler ve bilgiler gözden geçirilerek öncelikli meseleleri olan yöreler, bahçeler belirlenebilir ve ilk etapta buralarda işçiler için alternatif barınma imkânlarının sağlanması için gayret sarf edilebilir. Bunun için atıl durumdaki kamu binaları değerlendirilmelidir. Her durumda tarım aracıları ve fındık bahçe sahipleri ferdî aralık kuralının nasıl sağlanacağı konusunda bilgilendirilmelidir. Bu çerçevede yüz yüze bilgilendirme kadar afişler, posterler ve broşürler üzere bilgi verici malzemeler hazırlanabilir ve yaygın dağıtımı gerçekleştirilebilir. Bu mevzuda ilgili kamu dayanağının sağlanması için hazırlıklar yapılabilir. Fındık hasadı öncesi konaklama amaçlı alanlar ziyaret edilmeli ve gereksinim duyulabilecek hizmet ve gereçlerin tespiti yapılmalıdır. Bilhassa fındık bahçelerinde bulunan konut, baraka yahut müştemilatlarda konaklama durumlarında toplumsal aranın sağlanabilmesi için Kızılay, AFAD, firmalar ve sivil toplum kuruluşları tarafından fiyatsız ilave çadır dayanağı sağlanmalıdır. Fındık hasat dönemi boyunca nizamlı kontroller gerçekleştirilerek önlemlerin nasıl uygulandığı izlenmelidir. Firmaların toplumsal çalışmacıları bu bahiste öncü rol oynayabilir. Birebir zamanda il/ilçe seviyesinde gerek kamunun gerekse özel kesimin dahil olabileceği mobil gruplar süreçte vazife alabilir. Konaklama alanlarında kalacak mevsimlik gezici tarım işçilerinin sayısı, yaş aralıkları, 65 yaş ve üzeri kişiler ile kronik rahatsızlığı olanlar, hamile kadınlar belirlenerek kayıt altına alınmalıdır. Bu veriler haritaya işlenmeli, ilçe mülki yönetim amirine verilmeli ve her ilçe bu kapsamda acil bir planlama yapmalıdır. Mevsimlik gezici tarım işçileri konusunda en önemli gereksinimlerin başında pak, kâfi ve daima su temini gelmektedir. Salgın döneminde bu muhtaçlık özel bir önem kazanmıştır. Bilhassa mahallî yönetimlerin dayanağıyla bu gereksinim acil olarak karşılanmalıdır. Konaklama alanında muhtaçlık duyulabilecek katı-sıvı sabun, kolonya, tuvalet kâğıdı, hijyenik ped, çocuk bezi üzere hijyen gereçleri dayanağı sağlanmalıdır. El yıkamanın önemi bu süreçte sıklıkla vurgulanmıştır. Hem bahçelere hem de konaklama alanlarına el yıkamaya imkan tanıyan musluklu bidonlar konulabilir. Tıpkı zamanda bu bidonlar işçilerin görsel malzemeyle bilgilendirilmesi için de kullanılabilir. Fındık tarımında bahçelerde bulunan konut, baraka yahut müştemilatlarda kullanılan elektrik ve su sarfiyatları bahçe sahipleri tarafından karşılanmaktadır. Bu sarfiyatlar METİP alanları dışında süreksiz çadır yerleşim alanlarında kalan tüm mevsimlik gezici tarım işçileri için de karşılanmalıdır. Sağlıklı beslenmenin salgınla çaba konusunda önemli olduğu vurgulanmaktadır. Ailelere hijyenik olarak yemek hazırlayabilecekleri sağlıklı alan ve araçlar ile besin takviyesi sağlanmalıdır. Ayrıyeten yemek hazırlamak gayesiyle ailelere pişirme üniteleri temin edilmelidir. Yaz aylarına denk gelen hasat döneminde çalışma saatleri sonrası şahsî bakım ve paklığın sağlanabilmesi için banyo, sıcak suya erişim ve tuvalet altyapıları kurulmalı, nizamlı dezenfekte edilmeli ve bu alanlarda gereksinim duyulan gereçler temin edilmelidir.
Konaklama alanlarında çöplerin toplanması, etraf ilaçlamasının nizamlı olarak yapılması sağlanmalıdır. Konaklama alanlarında Covid-19 salgınına ilişkin bilgilendirme panoları bulunmalı ve gerekli durumlarda danışılacak kurumların iletişim bilgileri yer almalıdır. Konaklama alanlarında ya da yakınlarında çocukların muhtaçlık duyabileceği hizmetler ve alanlar düzenlenmelidir. Yapılan görüşmelerde kimi kurum temsilcileri salgın nedeniyle yaşanabilecek maliyet artışlarına rağmen bir dengeleme stratejisi olarak çocuk işçiliğinin artabileceğini belirtmiştir. Böylesi bir gelişmeye karşı konaklama alanlarında çocuk işçiliğine karşı bilgilendirmeler yapılmalı ve kontrolü sağlanmalıdır. Çocuk işçiliğinin takip edilmesi bu yıl için özel bir önem kazanmıştır. Konaklama alanları tertipli olarak ziyaret edilmeli ve sağlık denetimleri yapılmalıdır. Bunun yanı sıra fındık bahçe sahipleri edinebilecekleri kolay bir ateş ölçme aygıtı ile emekçi takım başları aracılığıyla günlük olarak ateş ölçümü yapabilirler. Bu nedenle hem bahçe sahiplerinin hem de emekçi takım başlarının hastalığın belirtileri ile ilgili bilgilendirilmeleri önemlidir. Mümkün bulaşma durumlarına rağmen yerleşim yerleri ve konaklama alanlarına yakın acil karantina alanları oluşturulmalıdır. Süreksiz çadır yerleşiminde Covid-19 hadisesi saptanması durumunda yerleşimin acilen karantinaya alınmasını sağlayabilecek altyapılar kurulmalı, gerekli sağlık ve besin dayanağı verilmelidir.”
Raporda mevsimlik gezici tarım işçileri ve ailelerinin maliyet artışlarından olumsuz etkilenmemesi için bir dizi mali ve tıpkı takviye sağlanması düşünülmesi ve bu kapsamda salgın müddetince, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı mevsimlik gezici tarım personeli aileler için, süreksiz muhafaza altında bulunan Suriyeliler için tanımlanan Kızılay Kart uygulamasına misal bir takviye sistemi düşünülebileceği vurgulandı.
