ABD’nin nükleer anlaşmadan çekildiğini açıklamasının akabinde anlaşma gereği aktivitesini kısıtladığı santrallerde faaliyetlerini artıran İran, Fordow’daki uranyum zenginleştirme programının yine başladığını Kasım 2019’da duyurmuştu. Tahran yönetimi, Mayıs 2019’dan bu yana anlaşmanın kurallarını uygulamayı sırayla sonlandırıyor.
Kutsal yerlerin bulunduğu Kum kenti yakınlarındaki yer altı santrali Fordow’daki zenginleştirme faaliyetlerinin durması, 2015’te imzalanan nükleer anlaşmanın kaidelerinden biriydi.
ABD, anlaşmadan Mayıs 2018’de çekilmiş ve İran’a tek taraflı yaptırımları tekrar uygulamaya koymuştu.
Anlaşmanın tarafı olan öbür P5+1 ülkeleri (Almanya, Fransa, İngiltere, Çin, Rusya) ise İran’ın anlaşma kaidelerinden çekilmemesi için müzakereler yürütmüştü.
İran Atom Gücü Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi, İran parlamentosunun haber ajansı ICANA’ya yaptığı açıklamada “Fordow’da şu an 1044 santrifüj, zenginleştirme çalışması yapıyor” dedi:
“1044 makinenin zenginleştirme yapmayacağına dair nükleer anlaşmaya bağlıydık, lakin anlaşmanın iptal edilmesiyle birlikte gereksinim epeyce bunu yapacağız ve zenginleştirilmiş gereci de saklayacağız.”
İran, anlaşmayla birlikte zenginleştirilecek uranyuma ve saklama kapasitesine de sınır getirmeyi kabul etmişti. Gelişmiş santrifüjlerin imaline ve var olanların kullanımına da kısıtlamalar getirilmişti.
Kasım ayındaki açıklamanın akabinde İngiltere, Fransa, Almanya ve Avrupa Birliği; Fordow’daki aktivitelerin yine başlamasının 2015’te imzalanan anlaşmanın ihlali manasına geleceğini açıkladı ve Tahran’dan anlaşmaya uymasını istedi.
Tahran ise yaptırımların sona ermesi ve anlaşmanın getireceği ekonomik beklentilerin gerçekleşmesi halinde anlaşmaya tekrar uyacağını söylüyor.
Birleşmiş Milletler’in nükleer silah izleme kümesi, 4 Eylül’de İran’ın zenginleştirilmiş uranyum deposunun, anlaşmanın müsaade verdiğinin 10 katından fazla olduğunu açıkladı.
ABD Başkanı Donald Trump’ın nükleer anlaşmadan çekilmesinin akabinde İran ve ABD ortasında gerilim yaşanmış; son olarak Ocak ayında İranlı kumandan Kasım Süleymani, ABD’nin düzenlediği hava operasyonunda Bağdat’ta öldürülmüştü.
ABD ve İran, Memleketler arası Adalet Divanı’nda karşı karşıya geliyor
Pazartesi günü ABD ve İran, ABD’nin kademeli olarak yine uygulamaya başladığı yaptırımlarla ilgili olarak Birleşmiş Milletler’in (BM) oluşturduğu milletlerarası duruşmada karşı karşıya gelecek.
Tahran, 2018’de anlaşmadan çekilmesinin akabinde Washington’ı Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’na şikayet etmişti.
BM üyeleri ortasındaki anlaşmazlıkları çözmek için 2. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan duruşma, ilk hafta bu mevzunun bu duruşmada görülmeye uygun olup olmadığını tartışacak. Pazartesi günü ABD tarafı, çarşamba günü de İran tarafı duruşmaya hitap edecek. Mevzunun karara bağlanması aylar sürebilir.
Şayet duruşma, davayı görme yetkisi olduğuna karar verirse, kesin sonuca varılması da yıllar alabilir.
İran, Trump yönetiminin yine uygulamaya koyduğu yaptırımların 1955’te İran ve ABD ortasında imzalanan Dostluk Anlaşması’na karşıt olduğunu savunuyor.
Duruşma, Ekim 2018’de, şimdi duruşma görülmeye başlamamışken insani materyaller üzerindeki yaptırımların kaldırılması gerektiğine hükmetmişti.
ABD de buna cevap olarak 1955’te imzalanan anlaşmadan da çekildiğini açıklamıştı.
