Herhangi bir yatırım veya işe başlamadan önce, bunun fayda ve maliyet analizi yapılmalıdır. Yapmaya değer mi? sorusunun yanıtı netleştirilmeden adım atmak, olası olumsuz sonuçları beraberinde getirebilir.
Çoğu kez, bireyler veya işletmeler için faydası maliyetinden büyük olan konular, toplumsal ölçekte değerlendirildiğinde ters sonuçlar verebilir. Bir arsaya imar çıkartıp, bina yapıp satmak, arsa sahibi ve/veya müteahhit için, hatta alıcı için yüksek fayda sağlayan bir iş olabilir. Ancak, imar sebebiyle kamu kaynaklarının altyapıya harcanması ve o bölgeye ulaşım hizmeti getirilmesi, toplumsal maliyetin faydadan fazla olmasına neden olabilir.
Özellikle, yapı stoğunun yeterliliği dikkate alınmadan verilen yeni imarlar, bu işten fayda sağlayanlara yarar getirse de kamu kaynaklarının israfına yol açabilir.
Sanayi nedeniyle şehirleşmenin gerekli olduğu söylemi, büyük bir yalandır. Üretim için büyük şehirler şart değildir. Aksine, büyük şehirlerde üretim maliyetleri, özellikle lojistik ve çalışan memnuniyeti açısından, küçük yerleşim yerlerine kıyasla daha yüksektir. Avusturya, İsviçre ve İsveç başta olmak üzere birçok gelişmiş ülkede, hemen her köyde sanayi kuruluşları bulunmaktadır. Belçika’nın küçük bir şehrinde bulunan Vanhool otobüs fabrikasını ziyaret etmiştim. Bu, Avrupa’nın en büyük otobüs fabrikalarından biridir. Koltuk, elektrik tesisatı gibi outsource edilebilecek her şeyi kendileri yapıyorlardı. Patronuna nedenini sorduğumda, “Buraya istihdam sağlamak zorundayım,” demişti. İsveç’te en yakın yerleşimin 50 km ötede olduğu 1500 nüfuslu bir yerde savunma sanayi kuruluşu vardır.
Bireysel rant elde etme hevesi, sistemin de buna izin vermesiyle, gereksiz nüfus hareketleri yaratıyor. Bu durum, kamu yatırım maliyetlerini artırıyor ve milli gelirin ölü yatırımlara yönelmesine sebep oluyor. Teşvikler fayda sağlamıyor. Yatırımcıların bilinçlenmesi ve hatta zorlanması, merkezi planlamanın yapılması (bir zamanlar tam fonksiyonel olmasa da DPT vardı) gerekiyor.
Diğer yandan, şehir içi altyapı yatırımlarının birden fazla otorite ve kuruluş tarafından gerçekleştirilmesi, aşırı maliyet ve toplumsal rahatsızlık yaratıyor. Eskiden EGO, ESHOT gibi kuruluşlarla tüm altyapı tek elden üretilirdi. Bence, elektrik, doğalgaz, su, kanalizasyon, internet altyapı hizmetleri eş zamanlı olarak belediye otoritesi tarafından yapılmalı; bunlardan faydalanacak özel işletmelerden katkı payı veya kira alınmalıdır. Aykome denilen kuruluşun noter hizmeti vermekten başka fonksiyonu yoktur. Aynı yer sık aralıklarla defalarca kazılmaktadır.
Köylerimiz ve uzak yerleşimlerimizde ulaşım, haberleşme ve mal hareketi sorunları var. Daha önce de yazmıştım, tüm yerleşimleri bağlayan postbus sistemi ile kolaylık sağlanabilir. Kargo firmalarının belli noktalara teslim ettiği kargolar, köylere tarifeli sefer yapan otobüslerle ulaştırılır ve toplanır. Uzak yerleşimlere sürekli ve zamanı bilinen insan ve mal hareketi sağlanır. Böylece köylerde bile e-ticaretin gelişmesi mümkün olur.
Özellikle Bursa’mızda ulaşım sisteminin hatlar, zaman çizelgeleri, araç boyut ve nitelikleri, fiyatlandırma yönünden sil baştan yenilenmesi acilen gerekiyor. Yamalar, verilen tavizler, baskı gruplarına karşı duramama, yanlış ve düşünülmeden alınan kararlar ile içinden çıkılmaz bir hale geldi. Gereksiz maliyetler, yolcu memnuniyetsizliği, mecburiyetten toplu taşımayı tercih edenler dışında, özel araç kullanımının özendirilmesi, maliyetleri faydadan fazla hale getiriyor ve sürekli fiyat artışı gerektiriyor. Bu konuyu da detaylı olarak ayrıca ele alacağım.
Faydanın her zaman maliyetten fazla olması dileğiyle.
