İki dönem AK Parti milletvekilliği yapan ve Borsa İstanbul Başkanlığı ile Merkez Bankası Başkan Yardımcılığı üzere kritik görevlerde bulunan Gelecek Partisi Kurucular Şurası Üyesi olan Ekonomis İbrahim Turhan, yüksek enflasyonla ilgili kritik değerlendirmelerde bulundu.
İbrahim Turhan, Türkiye’nin enflasyon canavarı ile boğuştuğu günleri hatırlatarak “Yeniden o günlere dönmek istemiyorsak hükümet Merkez Bankası’ndan elini çekmelidir” dedi.
İbrahim Turhan’ın Gazete Pencere’de kaleme aldığı ‘Enflasyon canavarı hortladı’ başlıklı yazısı şöyle:
“1980’li ve 90’lı yılları hatırlayanların gözlerinin önünde çabucak belirecektir; o yıllarda hâlâ kağıda basılı haliyle okuduğumuz gazetelerde fiyat artışları ile ilgili haberlerde görsel materyal olarak sık sık kullanılan çizim, T-Rex’e benzeri bir dinozor olurdu. Bu “enflasyon canavarı” hayatımızı zindana çevirmişti. Türkiye çok kıymetli yıllarını yüksek enflasyonun yol açtığı problemlerle boğuşarak kaybetti. Durumu özetleyen çarpıcı bir bilgi; 1979’da Türkiye’nin kişi başına milli geliri Güney Kore’den 300 dolar yüksekti, enflasyonun ivmesini kaybetmesinden önceki son yıl olan 1997’de ise Kore tam 10 bin dolar öne geçmişti.
CEBİMİZDE MİLYONLUK KAĞIT PARA TAŞIMA UTANCINI YAŞADIK’
Yüksek enflasyon o denli bir hale gelmişti ki Merkez Bankası daima yeni ve daha büyük kupürlü banknotlar çıkardığı halde paranın pahasındaki aşınmaya yetişemiyordu. 1981’e kadar en büyük kağıt paramız 1.000 Türk lirasıydı. 1981 Kasım ayında, arkasında Mevlana figürü olan yeşil renkli 5.000 TL’lik banknotu gördük. Bir yıl dolmadan 10.000 TL tedavüle çıktı. yedi yıl sonra 20.000 TL ile, ondan bir yıl sonra 50.000 TL ile tanıştık. En büyük banknotun 5 binden tam on katı olan 50 bine çıkması yalnızca sekiz yıl sürmüştü.
100.000 TL 1991 sonunda, 250.000 TL ise ondan bir yıl sonra piyasaya sürüldü. 1993 Mart’a gelindiğinde en büyük paramız 500.000 TL olmuş, en büyük kupürlü paranın on katına çıkma mühleti dört yıla düşmüştü. 16 Ocak 1995’te, enflasyonun üç haneli seviyelere ulaşmasını ilk kere 1 milyon TL kağıt parayı kullanıma sokarak kutladık(!). 1997 başında 5 milyon TL çıktığında ise en büyük banknotu bir kere daha dört yılda on katına çıkarmış olduk. Kasım 1999’da 10 milyon TL ve 2001 krizinin akabinde 20 milyon TL banknotları tedavüle girdi. Böylelikle cebimizde “milyonluk” kağıt para taşıma utancını yaşadık.
YÜKSEK ENFLASYONUN BİR YAZGI OLDUĞUNA İNANMIŞTIK
Para tarih boyunca egemenlik simgesi olmuştur. Bir ülkede esaslı ve sarsıcı rejim değişikliği olmadan paranın değiştiğini kolay kolay göremezsiniz. Kimi çok istisnai durumlarda ülkelerin paralarından sıfır atmak zorunda kaldığını biliyoruz. Büyük harcamalara yol açan savaşların ya da devlet denetiminin bir müddet ortadan kalkmasına yol açan iç çatışmaların akabinde hükümetler bu sıkıntı kararları almak zorunda kalırlar. Türkiye, hem de bu türlü bir felaket yaşamamış olmasına rağmen ne yazık ki parasından altı adet sıfırı silmek zorunda kalmış bir ülkedir. Ekonomide yaşadığımız felaketin ölçeği lakin bu şekilde söz edilebilir. 1980 ile 2001 ortasındaki dönemde fiyatlar ortalama olarak 51 bin kattan fazla artmıştı!
Yüksek enflasyonun bir yazgı olduğuna neredeyse inanmıştık. Halbuki gerçek diğerdi. Enflasyon bir lanet değil bir ekonomi siyaseti tercihiydi. Kamu bölümü daima açık veriyor, bu açıklar para basarak karşılanıyor, sonunda fiyatlar yükseliyordu. Basitçe anlatmaya çalışalım. Ekonomide üretilen mallar ve hizmetler para ile alınıp satılıyor. Üretilen kıymet kadar para olduğunda, yani teknik sözüyle yurt içi hasıla artışı ile para arzının artışı dengeli olduğunda paranın satın alma gücü değişmiyor. Halbuki ekonomide üretilen malların ölçüsünden daha fazla para arz edildiği takdirde mal başına düşen para çok olduğu için malların para cinsinden fiyatları artıyor. Bu yüzden de enflasyon her zaman ve her yerde nakdî bir olgu olarak tanımlanıyor.
ENFLASYON, KUR ARTIŞI, DAHA FAZLA ENFLASYON, DAHA FAZLA KUR ARTIŞI
1980’li ve 90’lı yıllar boyunca TCMB, hükümetlerin harcamalarını finanse etti. Kamu bölümünün cari harcamaları, çoğunlukla karşılığında ekonomik katma paha yaratılan alanlarda olmadığından vergi ile finanse edilmesi gereken harcamalardır. Bu türlü olmayıp bu harcamalar para basarak karşılanınca bu fazla para, “karşılıksız” hale geldi ve enflasyon yarattı. Enflasyon, kurların artmasına sebep oldu. Arkasından bu sefer kur artışından kaynaklanan maliyet artışları etkili oldu. Para siyaseti gevşek kalmaya devam ettikçe, Merkez Bankası fiyat istikrarını sağlamak için elindeki araçları kullanmaktan geri durdukça, bu maliyet artışları da fiyatlara yansıdı. Sonuçta enflasyon → kur artışı → daha fazla enflasyon → daha fazla kur artışı üzere bir kısır döngüye girildi.
IKTISAT ‘DOLARİZE’ OLDU
Vatandaş, TL’nin bir kıymet saklama işlevi kalmadığını görünce ekonomik varlıklarını pahası değişmeyen yabancı paralarda tutmaya başladı. Ekonomi “dolarize” oldu. Böylelikle kur artışının enflasyona geçiş tesiri de arttı. Sözleşmeler, geçmiş dönemdeki enflasyonu yahut kur artışını gelecek döneme taşıyacak şekilde oluşmaya başladı. Ve bütün bunlar olup biterken TCMB, eli kolu bağlı durup gelişmeleri seyretmekle yetindi. Çünkü yasası bşka bir şey yapmasına müsaade vermiyordu.
MERKEZ BAĞIMSIZ OLUNCA ENFLASYON DÜŞTÜ
1998’den itibaren enflasyon canavarının gücü bir ölçüde azaldı. TCMB, ilk sefer yarım yamalak da olsa para siyasetini yüksek enflasyon ile gayret için kullanmaya başlayınca 1997 yılında yüzde 99,1 olan enflasyon 1998’de yüzde 54,3’e düşürüldü.
1999 ve 2001 krizlerinin akabinde ise Merkez Bankası yasa ile bağımsız hale getirildi. Bunun manası ‘kafasına estiği üzere, kimseye hesap vermeden sorumsuzca hareket etmek’ değildi doğal. Merkez Bankası bağımsızlığı; TCMB’nin fiyat istikrarını öncelikli amaç edinmesini, elindeki araçları bu emele yönelik serbestçe kullanmasını, bu sırada hükümetten müsaade ya da talimatla hareket etmemesini, karşılıksız para basmamasını ve hükümetin harcamalarını bu yöntemle karşılamamasını söz eder. Türkiye’de bu uygulama hayata geçirilince, 2003 – 2005 ortası dönemde enflasyon sırasıyla yüzde 18,4, yüzde 9,3 ve yüzde 7,8 oldu.
Ortada yaşanan krizler ve dalgalanmalar bir taraf bırakılacak olursa, TCMB’de görev yaptığım son dönemde, Türkiye’deki yıllık enflasyonun yüzde 5’in altına düşerek İngiltere’deki yıllık enflasyondan daha düşük olduğuna şahit oldum. Enflasyon canavarının beli bükülmüş, dişi sökülmüştü. Bu başarının arkasında da sihir ya da tılsım değil yalnızca merkez bankası bağımsızlığı yatıyordu.
Bu mevzuyu oligarşik bürokrasinin hakimiyet aracı, iktisatçıların entelektüel gevezeliği, neoliberal global sistemin ögesi ya da karanlık bir odada masanın etrafına oturan finans baronlarının, ismi malum ailelerin dünyayı sömürmek için kurduğu bir komplo olarak görenlere duyurulur.
Enflasyon kanunsuz vergidir.
Enflasyon toplumun cebindeki parayı fark ettirmeden çalmaktan farksızdır.
Enflasyon, harcama eğilimi yüksek olan fakir kısımların gelirini aşırmaktır.
Enflasyon ahlaksızlıktır.
Enflasyon bir hükümetin halkına karşı işlediği en büyük ekonomik cürümdür.
Buna karşı tek etkili araç da fiyat istikrarına odaklanmış, bağımsız bir merkez bankasıdır.”
