Üretim maliyetlerinin altında oluşan piyasa fiyatlarının salçalık domates üreticisini hayâl kırıklığına uğrattığını belirten ZMO Bursa Şubesi Yönetim Heyeti Başkanı Prof. Dr. Erkan Yaslıoğlu, “0,55 TL olması gereken alım fiyatlarının 0,33 TL olması üreticiyi ziyana uğratmıştır”.
Türkiye’de ilk korona olayının görülmesinin çabucak akabinde devlet büyüklerinin üreticilere ’ekilmedik bir karış toprak bırakılmasın. Devletimiz bu mevzuda üreticinin yanındadır. Elinden gelen her türlü dayanağı verecektir’ davetinin memnunlukla karşılandığını söz eden ZMO Bursa Şubesi Yönetim Şurası Başkanı Prof. Dr. Erkan Yaslıoğlu, “Gelinen noktada da salgın şartlarına karşın birkaç eser dışında genel manada üretimle ilgili çok önemli bir sorun yaşanmadı. Lakin, yıllardır süregelen bir sorun olan üretim maliyetlerinin altında oluşan piyasa fiyatları salgın şartlarında da önce limon ve karpuz akabinde da domates fiyatlarıyla yeniden baş gösterdi. Bu süreçte idareciler ve halk tarafından gerçek kıymetlerinin anlaşıldığını düşünen üreticilerimiz ne yazık ki yeniden hayal kırıklığına uğradı. Bursa özelinde bilhassa Mustafakemalpaşa ve Karacabey’de ağırlaşan domates üretiminde üreticilerimiz önce iklimsel sebeplerin tesirine bağlı hastalıklarla sonrasında da üretim maliyetini karşılamaktan uzak alım fiyatlarıyla uğraş etmek zorunda kaldı” dedi.
Salçalık domates alımlarında yaşanan düşünceyi dile getiren Başkan Yaslıoğlu, konuşmasına şöyle devam etti;
“Salça fabrikalarının sözleşmede belirlediği fiyat 0,55 TL olmasına rağmen, dönem başlangıcında 0,33 TL olan alım fiyatı üreticiler ile TZOB ve demokratik kitle örgütlerinin gayretleri sonucunda Türkşeker’in önce 0,50 TL daha sonra brikse göre fiyat uygulamasının kaldırılmasıyla 0,56 TL’ye alım yapması ile piyasadaki alım fiyatı 0,49 TL’ye kadar çıktı. Türkşekerin alım yapması her ne kadar olumlu bir müdahale ise de fabrika sürece kapasitesinin piyasa fiyatlarına müdahalede faal bir rol alacak kadar yüksek olmaması fiyatların çiftçilerin beklediği seviyeye gelmesini sağlayamadı. 2011-2018 yılları ortasını kapsayan dönemde Bursa Tarım Orman Vilayet Müdürlüğü Faaliyet Raporları’ndan derlenen verilere göre domates fiyatı yaklaşık yüzde 69’luk artışla 0,32 TL’den 0,54 TL’ye çıkmış, tıpkı dönemde ortalama üretim maliyeti ise yüzde 198’lik artışla 734 TL’den 2 bin 184 TL’ye çıkmıştır. Yeniden, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın kendi verilerine göre 2011 yılında tonu 982 TL olan ÜRE gübresinin fiyatı yaklaşık yüzde 106 artışla 2018 TL’ye yükselmiştir. Üre gübresinin şu an piyasadaki satış fiyatı ise tonu 2 bin 500 TL civarındadır. Salçalık domates üreticilerinin 2020 yılı dönüm başına üretim maliyetleri kiralama fiyatlarındaki değişime bağlı olarak 4 bin – 4 bin 500 TL’dir. Çok sıcaklık ve hastalığa bağlı üretim kayıpları sebebiyle Bursa Tarım ve Orman Vilayet Müdürlüğü 2019 yılı brifing raporunda 8.9 ton/da olan randıman bu sene 6.5-7 ton/da’a kadar düşmüştür. Kaldı ki birebir randıman pahaları bu sene de elde edilebilseydi üreticiler dönüm başına yaklaşık 4 bin 900 TL gelir edecekti. Mevcut durumda elde edilen randımanın en üst pahası olan 7 ton/da dikkate alınarak bir hesaplama yapıldığında uygulanan alım fiyatlarıyla üreticilerin dönüm başına ziyanının 500 TL’nin üzerinde olduğu açıkça görülmektedir.”
Sözleşmeli modelin tarım sıkıntılarını çözemeyeceğini dile getiren Yaslıoğlu, “Son günlerde düşük domates alım fiyatlarıyla tekrar gündeme gelen sözleşmeli tarım meselesi neoliberal siyasetlerle şirketlerin hakimiyetini tabir eden ve ülkemizin de bir modülü olduğu 3. Besin Rejimi olarak isimlendirilen içinde bulunduğumuz dönem hakikat tahlil edilmeden tahlile kavuşturulamaz. ZMO İzmir Şubemizin hazırladığı raporda belirttiği üzere; ülkemizde ilk sözleşmeli üretim şeker pancarı üretimi için kooperatif ortağı olan çiftçilerle yapılan sözleşmeye ve üretilen pancarın kooperatif yahut kamu fabrikalarında işlenmesine dayanmaktadır. Sözleşmeli tarım ilk kez 1996-2000 yıllarını kapsayan 7. Beş Yıllık Kalkınma Planında kendisine yer bulmuş, 2006 yılında çıkarılan Tarım Kanunu’nda da tarım dalında sözleşmeli üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması gayesi yer almıştır. En son besinde üretimden tüketime arz zincirinin dijital ortama taşınması hedefiyle hazırlanan Dijital Tarım Pazarı (DİTAP) uygulamasının sözleşmeli tarımı yaygınlaştırmak için atılan bir adım olduğu söz edilmiştir. Bu değişimin ve eksen kaymasının temel sebebi, 1980 sonrası ekonomi siyasetlerinde ithal ikâmecilikten ihracat gayeli bir siyasete geçilmesidir. Genel ekonomi siyasetine ilişkin bu değişim tarımdaki yansımasını bilhassa 2000’li yılların başından itibaren hissettirmiştir. Bu eşitsiz yapıyı kırmanın yolu çiftçilerin kooperatifleşmesinden geçmektedir. Sendika gibisi “pazarlık kooperatifi” örgütlenmeleri yerine dikey bütünleşmeyi sağlamış; yani girdi temininden başlayarak, üretimi, işlemeyi, paketlemeyi ve pazarlamayı yapabilecek kapasitede, evrensel kooperatifçilik ilkeleriyle uyumlu bir örgütlenmenin hedeflenmesi gerekmektedir. Kamucu siyasetlerle ve kurumlarla desteklenmiş, dikey bütünleşmenin sağlandığı, demokratik bir kooperatifçilik sisteminde bugün yaşadığımız sıkıntıların en az seviyeye indirilebileceği söylenebilir. Bu durum gelecekte yalnızca çiftçilerin değil ülkedeki herkesin besin teminatının risk altında olduğunu göstermektedir. Bu sebeple, neoliberal ideoloji kapsamında geliştirilen siyasetlerden vazgeçilmeli; kırsal alan ekonomik bakış açısıyla sadece bir üretim alanı olarak değerlendirilmemeli, mevzu sistem yaklaşımıyla ele alınarak toplumsal, ekonomik ve ekolojik açıdan çok daha sağlıklı bir ziraî yapı vadeden Besin Egemenliğine dayalı siyasetlerin geliştirilmesi yönünde uğraş gösterilmelidir” diye konuştu.
