Çalışanın maliyetinin yüzde 39.12’si devlete

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

TÜRMOB GENEL BAŞKANI EMRE KARTALOĞLU

İngilizce’de “tax wedge”, çalışanın patrona yekun maliyeti ile personelin eline geçen net fiyat arasındaki fark olarak tanımlanıyor. Bu fark, çalışan ve patronların devlete yaptıkları vergi ve/veya toplumsal güvenlik ödemelerinden kaynaklanıyor. Bu tarifin Türkçe karşılığı olarak “vergi takozu” tabiri kullanılıyor.

Memleketler arası karşılaştırmalarda vergi takozu bir ölçüt olarak kullanılıyor. Emekçi için ödenen vergi ve gibisi ödemeler yekununun emekçinin patrona yekun maliyetine bölünmesiyle elde ediliyor. Şayet bu nispet yüksekse, emekçinin eline daha düşük bir fiyat geçerken çalışanın patrona olan maliyeti daha yüksek oluyor. Bu nispetin büyüklüğü, ülkenin istihdam siyasetlerini ve işsizlik orantılarını etkiliyor. Başkaca istihdamın kayıt dışılığının da en büyük nedenlerinden birisi olarak kabul ediliyor.

Çalışanların karlarının nasıl vergilendirilmesi gerektiği, üzerinde tartışmaların olduğu önemli hususlardan birisini oluşturuyor. Vergi mükelleflerinin hayatlarını sürdürebilecekleri kadar bir gelirin vergi dışı bırakılması gerektiği, toplumsal devlet anlayışının ve çağdaş vergi sistemlerinin kabul ettiği temel bir ilke olarak genel kabul görüyor. Buna ilave olarak ayırma kuramı, emek gelirlerinin vesair gelir ögelerinden farklı ve daha düşük nispette vergilendirilmesi gerektiği anlayışına dayanıyor. Buna karşılık globalleşme ve milletlerarası vergi yarışması emek gelirleri ile kapital gelirlerinin vergilendirilmesinde anamalın daha düşük nispette vergilendirilmesi sonucunu doğuruyor.

Başka taraftan Dünyada gelir dağılımı eşitsizliği artıyor. Bu ise varlık lehine olan vergi siyasetlerinin sorgulanması tartışmalarını beraberinde getiriyor. Mahsusen Covid-19 sonrasında çalışanların işlerini kaybetmesi, işsizlik nispetlerinde artış yalnızca bu bireylerin gelirlerinin azalması sonucunu doğurmuyor, bu şahısların satın alma güçlerinin azalması piyasadaki eserlere olan talebin de azalması yoluyla toplulukta yaşayan herkesin gelirinin azalması sonucunu doğuruyor. Doğal olarak küçülen bir ekonomi, devletlerin vergi gelirlerinin de azalması sonucunu doğuruyor. IMF Başkanı Kristalina Georgieva, içinde bulunduğumuz durumu, son yüzyılın en beğenilmeyen buhranı olarak tanımlıyor.

Milletlerarası karşılaştırmalarda kullanılan vergi takozu göstergeleri, bekar ve çocuksuz bir çalışana ödenen fiyattan kesilen vergi ve toplumsal güvenlik primleri yekununun emekçinin patrona olan işgücü maliyetine oranlanması ile bulunan nispeti formundadır. Bu orantı, çalışanın evli olmasına, eşlerden birisinin çalışıp çalışmamasına ve çocuk sayısına nazaran de hesaplanabilmektedir.

OECD ülkelerinde 2000-2019 yılları karşılaştırınca vergi takozunun bekar ve evli çalışanlar için yapılan bütün hesaplama yolları için 2019 yılında ortalama yüzde 2,2 orantısında azaldığını belirtiyor.

Bu orantısının 2019 yılında OECD ortalaması yüzde 36. Çalışanın maaşının patrona maliyeti 100 TL ise devletin 36 TL vergi aldığı ve çalışanın eline 64 TL geçtiği mealine geliyor. Vergi takozunun 2019 yılında en yüksek gerçekleştiği ülke yüzde 52,2 orantısı ile Belçika, en düşük gerçekleştiği ülke ise yüzde 7 nispeti ile Şili’dir.

Gelir vergisi nispetleri, toplumsal güvenlik primleri ile birlikte vergi takozu orantısının iki belirleyicisinden birisi. Gelir vergisi yasal orantılarının en düşük olduğu ülkeler Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan. Bu ülkelerde bütün gelir ögeleri tek bir orantıda yüzde 15 orantısında vergilendiriliyor. Buna karşılık Fransa, Yunanistan, Avusturya, Kanada, Portekiz, Belçika, Hollanda ve Finlandiya’da en yüksek dilime uygulanan gelir vergisi nispeti yüzde 50’den fazla. Türkiye’de fiyat gelirleri üzerindeki marjinal vergi nispeti 2020 yılında yüzde 40’a çıkarıldı. Lakin OECD üyesi ülkelerde 2000-2019 yılları ortalamasına nazaran gelirler üzerindeki vergi yükü yüzde 2,6 azaldı ve ortalama yüzde 43 olarak gerçekleşti.

OECD datalarına nazaran Türkiye’de 2000 yılında vergi takozu nispeti yüzde 40,36. Bu orantı 2007 yılında yüzde 42,22 olarak gerçekleştikten sonra 2008 yılında yüzde 38,72’ye düşüyor fakat 2019 yılında artarak yüzde 39,12 olarak gerçekleşiyor. Öteki bir ifade ile personelin patrona maliyete 100 TL ise bunun 39,12 TL’sini devlet vergi ve gibisi ödeme olarak alıyor, çalışanın eline geçen fiyat ise 60,88 TL. Münasebetiyle Türkiye’nin orantısı, OECD’nin yüzde 36 olan ortalamasının üstünde.

Bugünlerde Türkiye’de kıdem tazminatına ilişkin tartışmalar var. Bu tartışmalarda olayın taraflarının, çalışanlar ve patronlar kadar fiyat geliri üzerinden ortalama yüzde 39,12 orantısında vergi ve gibisi gelir alan devletin de olduğunu kabul etmek gerekiyor.

Fiyat gelirleri üzerindeki vergi yükünün azaltılması hem kıdem tazminatı tartışmalarında taraflara hareket edebilecekleri bir mali alan sağlarken hem de global yarışmada Türkiye’de üretilen mal ve hizmetlerin maliyetlerinin azalması yoluyla işletmelere avantaj sağlayacaktır. Gayrı bir olumlu sonucu ise gelir dağılımındaki eşitsizliğin giderilmesidir.