Azerbaycan ile Ermenistan arasında Ermeni işgali altında bulunan Karabağ yeri ihtilafı sürerken, 12 Temmuz’da hudut kesiminde patlak veren çatışmalar iki ülkeyi yine savaşın eşiğine getirdi. Azerbaycan’ın Tovuz ilinde karşılıklı topçu ateşi biçiminde devam eden çatışmalarda geçtiğimiz 5 günde iki taraftan yaklaşık 20 asker hayatını kaybetti. Çatışmaların neden artık patlak verdiği ise yanıt arıyor.
1. Azerbaycan-Ermenistan hududunda çatışma nasıl başladı?
Bakü’nün açıklamasına nazaran ilk top ateşi, 12 Temmuz sabaha karşı açıldı. Sonun öbür tarafındaki Ermeni birliği Tovuz ortamında konuşlanan Azeri mevzilerini maksat aldı. Bu ilk taarruz üzerine Azerbaycan komandoları Ermeni topçu bataryasını susturmak için karşı atak düzenledi. İhtilaflı Karabağ ortamından uzakta bulunan Tovuz ortamına ilk saldıran tarafın Azerbaycan tarafı olamayacağı, Rus askeri mütehassısları tarafından da kabul ediliyor.
2. Çatışmalara sahne olan Azerbaycan’ın Tovuz ortamının önemi nedir?
Azerbaycan’ın Tovuz ili, iki ülke arasındaki Karabağ cephe hattının yaklaşık 200 km kuzeyinde nokta alıyor. Yerin stratejik önemi Azerbaycan’ın Gürcistan üzerinden Türkiye ve Avrupa’ya temas noktası olması. Bu kesimden Kars-Tiflis-Bakü demiryolu ve karayolunun yanı sıra Türkiye’ye doğalgaz sağlayan TANAP boru hattıyla Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı geçiyor. Ortama rahatlıkla Azerbaycan’ın can damarı denebilir.
3. Ermenistan, cephe hattı noktasına neden sondaki yerleri maksat aldı?
12 Temmuz geriliminin Ermenistan’ın provokasyonu neticesinde tetiklendiği dikkate alındığında Erivan’ın denetimli gerilim peşinde olduğu sonucuna varılabilir. Tovuz yerindeki Azerbaycan-Ermenistan sonu, daha Sovyetler Birliği döneminde belirlenmiş iki ülke hududu. Azerbaycan’ın burada Ermenistan içlerine ilerlemesi durumunda Ermenistan tarafından işgalci ülke ilan edilmesinin yolu açılıyor. Böylelikle Ermenistan, Rusya ile aralarında bulunan Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü anlaşmasının tüzüğü gereği Moskova’yı yardıma çağırabilir.
4. Patlak veren çatışmalara Rusya’nın reaksiyonu ne oldu?
Rusya, 12 Temmuzda patlak veren çatışmalarda taraf olmadığını her fırsatta dile getirmeye ihtimam gösteriyor. Çatışmaların 2. gününde Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın, taraflara itidal davetinde bulunmasının akabinde önceki gün Moskova, taraflar arasında arabulucu vazifesini üstlenmeye hazır olduğunu Rus Dışişleri Sözcüsü Maria Zaharova ile ilan etti. Argümanlara nazaran Rusya başkanı Vladimir Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ı Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Soçi kentine davet ederek üçlü tepe hazırlıkları yapıyor. Aliyev ile Paşinyan son olarak 14-16 Şubat 2020 tarihinde Almanya’da gerçekleşen Münih Güvenlik Konferansı’nda bir araya gelmişti.
İlham Aliyev
Nikol Paşinyan
Vladimir Putin
5. Avrupa Birliği ve ABD bunalımla ilgili nasıl bir tavır aldı?
Avrupa Birliği (AB), Ermenistan ile Azerbaycan arasında çatışmalar çıkmasından tedirginliğini dile getirdi. Tarafların acilen ateşkes ilan etmesi gerektiği vurgulanan AB bildirisinde çatışma ortamına tıpkı Ukrayna ile Rusya ihtilafında olduğu üzere Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT) gözlemcileri yerleştirilmesi önerildi. ABD Dışişleri Bakanlığı ise geçtiğimiz günlerde taraflara itidal davetinde bulundu.
Azerbaycan-Ermenistan cephesi dün sakindi
Ermenistan’ın Azerbaycan’ın Tovuz kesimine saldırmasıyla 12 Temmuzda başlayan çatışmaların dün nispeten durulduğu haber verildi. Azerbaycan Savunma Bakanlığı’nın resmi internet sitesinde yayınlanan günlük durum açıklamasında durumun gergin kalmaya devam ettiği, fakat çatışmaların azaldığı vurgusu yapıldı. Son 24 saate Ermeni tarafının 97 sefer ateşkesi bozduğu belirtilerek, “Ermenistan tarafı mevzilerimize yönelik genelde topçu ateşi açıyor. Ateşkes Tovuz ile Gedabey illeri cephe hattında 97 defa ihlal edildi. Cuma günü sabah saatlerinden itibaren yerleşim ünitelerine ateş açılmadığını söyleyebiliriz. Hudutta gergin durum devam etmesine karşın silahlı çatışmaların azaldığı kaydedilebilir” dendi.
Azeri ve Ermeni göstericiler Londra’da birbirine girdi
İngiltere’nin başşehri Londra’da Azeri ve Ermeni göstericiler arasında kargaşa çıktı. Ermenistan ve Azerbaycan arasında 12 Temmuz’dan beri tırmanan gerilimi protesto etmek isteyen kümeler dün Londra’da hareket düzenledi. Karşı zıdda gelen iki küme arasında arbede çıktı. İki kümenin birbirine girdiği anlar toplumsal medyada paylaşılan medyalarda görüldü.
(Nerdun HACIOĞLU)
‘O YERE ATAK TESADÜF DEĞİL’
Hürriyet’e konuşan nahiye bilirkişileri Ermenistan’ın saldırdığı Toyuz nahiyesinin güç yolları için kritik önemine dikkat çekiyor. Prof. Dr. Toğrul Ismayıl’a nazaran, Ermenistan’ın son yıllarda doğalgaz ticaretini önemli nispette arttıran Azerbaycan ve Türkiye için kelam konusu kritik yere saldırması tesadüf değil.?
Ermenistan’ın saldırdığı Azerbaycan’a bağlı Tovuz nahiyesinin, ülkenin ekonomi ve güç konusunda en stratejik geçiş noktalarından biri olması dikkat çekiyor. Hürriyet’e konuşan nahiye eksperi Prof. Dr. Toğrul İsmayıl, Ermenistan’ın Azerbaycan’ın ekonomik damarını denetim altına almak ya da zarar vermek peşinde olduğunu söyledi.
TİCARETTE ÖNEMLİ ARTIŞ
Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP), Güney Kafkasya Boru Hattı, Bakü-Supsa Petrol Boru Hattı, Bakü ve Tiflis-Ceyhan Boru Hattı’nın geçtiği Tovuz kesimine yönelik hücumların tesadüf olmadığını söyleyen Ismayıl, “Ermenistan, daha önce etnik azınlıklar gerekçesiyle Karabağ’a hücum düzenlemeyi bahane ediyordu ama bu meselenin Dağlık Karabağ ile uzaktan yakından alakası yok. Burada Ermenistan’ın direkt Azerbaycan topraklarına tecavüzü var. En önemli amaçlardan biri güç yollarının denetimini sağlamak. Güç hatlarına yönelik bu atağın tesadüf olduğunu düşünmüyorum. Mahsusen de son yıllarda Türkiye ve Azerbaycan’ın doğalgaz ticaretini önemli orantıda arttırdığı bir dönemde. TANAP yalnızca Türkiye’yi değil Avrupa’yı da ilgilendiren, Avrupa’nın güç kaynaklarını çeşitlendiren bir husus. Nahiyede güç yollarının yanı sıra kıtaları birbirine bağlayan ve Ermenistan’ı dışlayarak inşa edilen Bakü-Tiflis-Kars demiryolu bulunuyor. Azerbaycan’ın bu kadar stratejik bir nahiyeyi vurma kararını tek başına alacak bir güce sahip olduğunu düşünmüyorum” dedi.
Ermenistan’ın önemli güç hatlarının bulunduğu Tovuz kesimine saldırmasının Türkiye ve Azerbaycan arasındaki gaz ticaretinin arttığı dönemde gerçekleşmesi önemli bir husus. Güç Piyasaları Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) 2019 bölüm raporuna nazaran, Türkiye’nin Azerbaycan’dan doğalgaz ithalatının tüm ithalat içindeki üleşi yüzde 21.20 seviyesine yükseldi. Laf konusu orantı 2017’de yüzde 11.8, 2018’de ise yüzde 14.97’ydi.
GÜÇ İTHALATI
Türkiye’nin Rusya’dan boru hatlarıyla ithal ettiği doğalgazın nispetindeki düşüş ise epey çarpıcı. EPDK raporuna nazaran, Rusya’nın ithalat hakkı 2017 yılında yüzde 51.93, 2018’de ise yüzde 47.02 oldu. Gelgelelim bu nispet 2019’da yüzde 33.61’e kadar geriledi. EPDK’nin 2020 Nisan’da yayınladığı kol raporuna nazaran, Azerbaycan’ın Türkiye’ye ithal ettiği doğalgazın yekun ithalat içindeki üleşi yüzde 34.80 oldu. Rusya’nın sattığı gazın nispeti ise yüzde 17.86’ya kadar geriledi. Türkiye’nin son süreçte Azerbaycan’dan doğalgaz alımını önemli orantıda arttırması Tovuz yerinin Türkiye’nin güç gereksinimini karşılama açısından kritik bir nahiye olduğu biçiminde yorumlanıyor.
Bayburt Üniversitesi tedrisat üyesi Dr. Ramin Sadıgov iseAzerbaycan’a saldıran Ermenistan’ın Rusya ile aktüel ilişkilerini kıymetlendirdi. “Rusya ve Ermenistan arasındaki ilişkinin boyutu, Azerbaycan ile Rusya arasındaki ilişkiden kapsam ve boyut olarak çok daha farklı. Ermenistan hiçbir kaynağı olmayan ve üretmeyen yoksul bir ülke, ekonomik, askeri ve kültürel olarak Rusya’ya çok bağlı bir konumda” tabirlerini kullanan Sadıgov şunları söyledi:
ERİVAN RUSYA’YA BAĞIMLI
“Rusya’nın bu bağımlılık önünde ülkede elde ettiği askeri imtiyazlar var. Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün üyesi olan Rusya, tıpkı örgütün üyesi Ermenistan’daki askeri teknolojisini daima olarak yeniliyor. Son dönemde Paşinyan’ın ülkedeki Rus askeri varlığından rahatsız olduğu yönündeki tefsirlere katılmıyorum. Ermenistan’ın deyim noktasındaysa Rusya’nın vilayeti diyebileceğimiz kadar Rusya’ya bağımlı bir ülke olduğunu düşünüyorum”. Sadıgov, ortamdaki güç hatlarının, hücumun stratejik önemini artırdığına da dikkat çekti.
(İlker SEZER)
