AB’YLE 15 TEMMUZ TRAVMASI SÜRÜYOR
Inanç ÖZALP / BRÜKSEL
15 Temmuz gecesi AB kurumlarının başkanları Asya-Avrupa Içtiması (ASEM) için Moğolistan’daydı. Olaya ilişkin Ankara’dan detaylı bilgi alınır alınmaz ortak açıklama yapılarak “AB, ülkenin demokratik yollarla seçilmiş hükümetini, kurumlarını ve hukukun üstünlüğünü desteklemektedir” dendi. Net kınamaysa üç gün sonra geldi. Ankara’nın beklediği seviyede net bir kınamanın gecikmesi ve teşebbüs sonrasında alınan güvenlik önlemlerine karşı sert hal takınması ilişkilerin şu anki hali için yer hazırladı. 15 Temmuz sonrası ilk ziyaretin AB’den ya da üye ülkelerinden yapılmaması ve ilk aşamada tek önemli ziyaretin dönemin Avrupa Kurulu Genel Sekreteri Thorbjorn Jagland tarafından yapılması da Ankara’nın unutmadığı ögeler arasında.
Önemli problemler var
AB ile ilişkilerde 15 Temmuz travmasının etkileri hâlâ sürüyor. Türkiye’nin hassasiyetinin daha düzgün kavrandığına yönelik birtakım sinyaller verilse de Brüksel ile Ankara’nın frekansları tutmuyor.
AB, raporlarında ‘FETÖ’ sözünü kullanmamayı sürdürüyor. FETÖ’nün AB terör örgütleri listesine dahil edileceğine dair bir sinyal de yok. Ankara’nın ihtarlarına karşın örgüt üyeleri zaman zaman AB kurumlarında kimi faaliyetlere katılmaya devam ediyor. AB ülkelerinin FETÖ üyelerine sığınma hakkı tanımaları ve Türkiye’nin iade taleplerinin karşılıksız kalması da ilişkiler açısından önemli sorun.
AB’nin dışlayıcı ve yargılayıcı hali, Ankara’nın Brüksel’den ve kriterlerinden uzaklaşması sonucunu doğurarak ilişkilerde 15 Temmuz öncesine dönülmesinin önünü tıkıyor.
ALMANYA’NIN TUTUMU NET DEĞİL!
Celal ÖZCAN / BERLİN
O gün Başbakanı Angela Merkel Moğolistan’ın başşehri Ulan Batur’daydı. Merkel, Berlin’den gelen telefonla uyandırıldı. Darbe teşebbüsüne odaklanan Alman televizyonları Merkel’den açıklama bekliyordu.
Merkel ilk önce sözcüsü Steffen Seibert’i ileri sürdü. Seibert, Twitter hesabından “Türkiye’nin demokratik nizamına hürmet gösterilmeli. İnsan hayatını kurtarmak için her şey yapılmalı” bildirisini paylaştı. Seibert’in bildirisi net değildi. Alman basını hükümetin hangi tarafta olduğu sorusunu tartışırken 2. bir tweet düştü. Yeniden Seibert: “Destek seçimle işbaşına gelmiş hükümete.”
Birebir dakikalarda darbe teşebbüsünün gidişatı yavaş ayan oluyordu. Halk darbe teşebbüsüne karşı sokağa dökülmüş, Meclis kararlı bir tutum almıştı.
Merkel, Ulan Batur’da bulunan Avrupa Komitesi Başkanı Jean Claude Juncker, AB Kurul Başkanı Donald Tusk, AB Dışişleri ve Güvenlik Siyasetleri Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’yi acil içtimaya çağırdı. 28 AB üyesi ismine AB Kurulu Başkanı Donald Tusk açıklama yaptı: “Türkiye’de süratle tekrar anayasal sisteme dönülmesi davetinde bulunuyoruz. AB, seçimle işbaşına gelen hükümeti destekliyor.”
“Hata yaptık” itirafı
Merkel, Cengiz Han Havaalanı’ndan İsviçre Cumhurbaşkanı’nı da uçağına alarak Berlin’e hareket etti. Berlin’e iner inmez Başbakanlık binasına gitti ve saat 15.30’da Türkiye konusunda uçakta hazırladığı açıklamayı yaptı: “Alman hükümeti ismine, Türk askeri birliklerinin ülkesinin seçimle işbaşına gelmiş hükümeti ve Cumhurbaşkanı’nı çetin kullanarak devirme teşebbüsünü şiddetle kınıyorum.”
Merkel, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla arayarak geçmiş olsun dilemedi. İngiltere Başbakanı Theresa May darbeden dört gün sonra Avrupa Bakanı Allan Duncan’ı Ankara’ya gönderirken Almanya Dışişleri Bakanı darbeden dört, Merkel ise 6 ay sonra Türkiye’yi ziyaret etti. Başbakan Yardımcısı Sigmar Gabriel bu hatayı “Aynı gün ya da sonraki gün derhal gitmeliydik” diyerek itiraf etti.
Berlin’in yaklaşımı değişiyor mu?
Almanya son zamanlarda Gülen yapılanmasına kuşkulu yaklaştığına dair bildiriler veriyor. Dışişleri Bakanlığı’nın raporlarında “Hareketin komplocu kısmı sıkı bir hiyerarşiyle kendini gösteriyor ve yapısı organize cürüm oluşumlarını andırıyor” denirken hareketin gayesinin ‘Devletin denetimini sağlamak’ olduğu belirtildi. Fakat Türk diplomatik kaynaklar FETÖ konusunda Almanya’nın tavrında bir değişiklik, bir düzelme görmüyor. Tam bilakis, Almanya’yı “FETÖ’nün inançlı limanı haline gelmekle” eleştiriyor.
Ayrıyeten “Almanya, FETÖ’yü bir terör örgütü olarak görmüyor ve faaliyetleri iç istihbarat servisi Anayasayı Himaye Teşkilatı tarafından izlenmiyor” deniyor. Gerek Almanya Adalet Bakanlığı gerekse Dışişleri, Gülen cemaati konusunda sorulara karşılık vermekten kaçınıyor. Sol Parti Milletvekili Ulla Jelpke’nin bu yöndeki bir soru önergesine hükümet “Devletin çıkarı parlamentonun bilgi alma hakkı önünde ağır basıyor” diyerek bilgi vermedi. Jelpke, hükümetin vaziyetini “Bana nazaran hükümet Erdoğan sonrası Türkiye’de tesir için Gülen ağıyla ilişkileri sıcak tutmak istiyor” diye eleştirdi.
İade taleplerine sessiz kalıyor
15 Temmuz’un çabucak akabinde birçok darbe zanlısı asker ve sivilin Almanya’ya sığınması iki ülke arasında var olan gerilimi arttırmıştı. Almanya, 15 Temmuz’un kilit isimleri arasında görülen darbe zanlısı Eski Kara Harp Okulu Kurmay Başkanı Albay İlhami Polat’ın sığınma talebini kabul etti. Üstelik Polat’ın eşi, Türkiye’deki tabirinde eşinin darbe buyruğunu direkt Fetullah Gülen’den aldığını itiraf etmişti. Türkiye şimdiye kadar FETÖ kapsamında 60 kişinin iadesini istedi. İade talepleri arasında Ergenekon ve Balyoz soruşturmalarının savcılarından Zekeriya Öz ve Celal Kara da var. Akıncı Üssü’nde yakalandıktan sonra serbest bırakılan ve yurtdışına kaçan, darbenin kara kutusu, firari şüpheli Adil Öksüz’ün Almanya’da görüldüğü haberlerinin akabinde Türkiye, 2017’nin ağustos ayında Berlin’e bir nota vererek bilgi istedi.
Almanya bunun üzerine Adil Öksüz’ün Almanya’da ikametini tespit etmeye yönelik soruşturma başlattı ve tüm karakollara Öksüz’le ilgili bilgilerin merkeze bildirilmesi talimatını verdi. Almanya Dışişleri Bakanlığı, Öksüz’ün Almanya’ya giriş yaptığına ve Adil Öksüz ismi altında iltica müracaatında bulunduğuna dair hiçbir kayıt olmadığını bildirdi.
İltica müracaatları kabul ediliyor
Darbe teşebbüsünden 2018’in haziran ayına kadar 1117 diplomatik ve gri pasaport sahibi Türk vatandaşı Almanya’da iltica talebinde bulundu. Büyük çoğunluğu polis ve askerdi. Darbe teşebbüsünden 2020’nin haziran ayına kadar Gülen cemaati mensubu 25 bini aşkın Türk vatandaşı Almanya’ya sığındı. Almanya Göç ve Mülteci Dairesi verilerine nazaran 2019’da 11 bin 423 Türk vatandaşı iltica müracaatında bulundu. Türkiye, iltica talebi sıralamasında Suriye ve Irak’tan sonra üçüncü sıraya yükseldi. İltica müracaatlarının yüzde 47.4’ü tanındı. 4 bin 435 iltica başvurusu reddedildi. Ocak ile haziran ayları arasındaysa 6 bin 23 Türk vatandaşı müracaat yaptı. Yüzde 46’sı kabul edildi. Türkiye iltica başvurusu en çok kabul edilen ülkeler sıralamasında Suriye’den sonra 2. sırada.
ABD’DEN GELEN BIRINCI AÇIKLAMALAR KUŞKU UYANDIRMIŞTI
Razi CANİKLİGİL/NEW YORK
Hain darbe teşebbüsü sonrasında ABD’den ilk resmi açıklama Dışişleri Bakanlığı’ndan geldi. Dönemin Dışişleri Bakanı John Kerry ilk önce ‘Türkiye’de istikrar, barış ve süreklilik’ davetinde bulundu. Kerry’nin sözlerinin darbe teşebbüsünü kınamak için gereğince sert olmadığı şüphesini yarattı; darbe teşebbüsünün başarılı olması durumunda ABD’nin güçlü bir reaksiyon vermeyeceğinin kanıtı olarak algılandı. Birkaç saat sonraysa Beyaz Saray, “Türkiye’deki tüm taraflar demokratik olarak seçilmiş Türkiye hükümetini desteklemeli; sağduyulu olunmalı ve rastgele bir şiddet yahut kan dökülmesinden kaçınılmalıdır” açıklamasını yayımladı.
Beyaz Saray’dan 16 Temmuz günü yapılan yazılı açıklamadaysa dönemin ABD Başkanı Barack Obama’nın Türkiye’yi hukukun üstünlüğü çerçevesinde hareket etmeye çağırdığı belirtildi. Açıklamada, Obama’nın ABD’nin ‘demokratik olarak seçilmiş Türkiye’nin sivil hükümetine sarsılmaz desteğini’ yinelediği belirtildi.
İki gün sonra Kerry yeni bir açıklama yaparak ‘NATO üyelerinin demokrasiye hürmet duyması gerektiği’ ve ‘yaşananların çok dikkatli bir şekilde ölçüleceği’ tabirleriyle darbecilere karşı şiddetli reaksiyon verilmemesi konusunda ihtarda bulunuldu.
Obama’nın telefonu 19 Temmuz’da geldi
ABD Başkanı Barack Obama, 19 Temmuz’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı arayarak destek teklifinde bulundu. Yapılan yazılı açıklamada Başkan Obama’nın Cumhurbaşkanı Erdoğan’la telefon görüşmesinde Türkiye’nin demokratik olarak seçilmiş sivil hükümetini şiddetle ortadan kaldırma teşebbüsünün kınandığının ve Türk demokrasisine destek verdiğinin altı çizildi.
Ayrıyeten Başkan Obama’nın Türk halkının demokrasiye olan bağlılığını övdüğü söz edildi. Bunlara ek olarak, Başkan Obama’nın darbenin faillerinin soruşturulması ve kovuşturulmasının halkın demokratik kurumlara ve hukukun üstünlüğüne duyduğu inancı arttıracak şekilde yapılmasını istediği, ABD’nin darbe teşebbüsünü araştıran Türk makamlarına yardım edeceği belirtildi. Beyaz Saray’ın laflı açıklamasındaysa görüşmede Gülen’in iadesi konusunun da gündeme geldiği, Türk hükümetinin ABD’ye gönderdiğini belgelerin incelendiği tabir edildi.
“Gülen’i korumak için sebep yok”
Dönemin ABD Genelkurmay Başkanı Joseph Dunford darbe teşebbüsünden sonra, 1 Ağustos’ta Türkiye’yi ziyaret eden ilk üst seviye yetkili oldu. Üç hafta sonra ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden, ABD’nin NATO müttefikiyle dayanışmasını söz etmek için Ankara’yı ziyaret etti. Biden’a darbe teşebbüsü sırasında bombalanan Meclis’in hasar görmüş sahaları gezdirildi.
Biden, Meclis Başkanı İsmail Kahraman’a 15 Temmuz darbe teşebbüsünün Türkiye’nin 11 Eylül’ü olduğunu söyledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından da kabul edilen Joe Biden, ‘’Ülkenizdeki beşerler dayanışma gösterilmediğini düşünüyor olabilir, bunu anlayabilirim. Tüm ülkenize ne kadar üzgün olduğumuzu aktarmak istiyorum. Şunu söylemek isterim; ABD, müttefik Türkiye’nin yanındadır. Türkiye halkına desteğimiz tamdır. Bu teşebbüs Türkiye halkına yapılmış bir saldırıydı‘’ dedi. Biden ayrıyeten ABD’nin Türk halkının gösterdiği hamaseti hayranlıkla izlediğini ve?ABD’nin adaletin sağlanması için elinden gelen çabayı göstereceğini belirtti. Gülen’in iadesine yalnızca Birleşik Mahkeme’nin karar verebileceğini, ABD hükümeti olarak Gülen’i müdafaaları için bir sebep olmadığını söyledi.
