Koronavirüs salgını sırasında dünya genelinde uçak yolculukları durma noktasına geldi. Nisan’daki düşüş, geçen yılın birebir devrine orantıyla yüzde 95 civarındaydı.
Birtakım havayolu şirketleri hiç uçak kaldırmadı, kimileri ise tedarik zincirinin devamına ekte bulunmak ve ne kadar olursa para kazanabilmek için kargo taşımacılığına yöneldi.
Uçuşlarını askıya alan birçok şirket artık yine seferlerine başlıyor. Easyjet, bu ayın başlarında uçuşlarına hudutlu sayıda seferle başladı. Ryanair Temmuz’dan itibaren uçuşlarının yüzde 40’ını başlatacağını söylüyor. Sonlu sayıda sefer başlatan Air France ve Lufthansa da talebe nazaran uçuşlarını artırmayı umuyor.
İngiltere’de ise 8 Haziran’da alınan bir kararla, ülkeye giriş yapanların iki hafta mühletle kendilerini karantinaya alma zaruriliği getirildi. Bu karar, uçak yolculuğu yapacak olanların durumunu zorlaştırdı.
Lakin hükümetin riskin düşük olduğu malûm ülkeler için bu kuralı yakında kaldıracağı konuşuluyor. Bu türlü bir karar, kişilerin tanınan turizm merkezlerine gidebilmelerini sağlayacak.
Pekala yolcular, inançlı bir halde uçabilecek mi? Ya da enfeksiyon riski altında mı olacaklar?
İKİ ARKA YA DA İKİ ÖN SIRA KURALI
Covid-19, görece yeni bir virüs. Bu nedenle uçak yolcuları arasında virüsün nasıl yayılabileceğine dair gereğince data yok. Lakin daha önce teneffüs yolu marazlarının uçaklarda nasıl yayıldığına ilişkin yapılmış araştırmalar var.
ABD Hastalık Muhafaza ve Denetim Merkezleri CDC, mevcut datalar ışığında önemli enfeksiyonları bulunan insanların iki sıra önünde ve iki sıra arkasında oturan yolcuları izlemeye çalışıyor.
2018’de Atlanta’daki Emory Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmada yolcular ve mürettebatın uçak içindeki hareketleri temel alınarak bunun illetin bulaşmasına nasıl tesiri olduğuna bakıldı.
‘BİR METRE UZAKTAKİLER İÇİN SORUN YOK’
Bilgisayar modellemelerine dayandırılan araştırmada şu sonuca varıldı:
“Zerrecik yoluyla bulaşan teneffüs yolu hastalıklarında, hasta bireyden bir metre daha uzakta oturan insanlara hastalık bulaşmasıolası değil. Bu nedenle marazın bulaşma mümkünlüğü bir ön ya da bir arka sırayla hudutlu.”
Buna tezat bir biçimde, birebir bilim kişileri tarafından yapılan diğer bir araştırmada, gerçek hayat koşullarında Sars ya da grip vakalarında, hastaların yalnızca yakınındakilere değil, uzakta oturan yolculara da virüs bulaştırabileceğine işaret ediyordu.
Eksperler buna şöyle bir açıklama getiriyor:
“Hasta olan yolculardan kimileri, illeti zerrecikleri soluyarak değil, havaalanında, uçağa binerken ya da uçaktan çıkarken yahut mikroplu noktalara temas ederek kapmış olabilir.”
Simülasyonlar da kabin memurlarının uçak içinde farklı mahallere gittiği ve yolcularla yakın temasta bulunduğu için hastalık bulaştırabileceğine işaret ediyor ve hasta olan işçinin uçmaması gerektiği belirtiliyor.
15 SAATLİK UÇUŞTA İKİ HASTA VARDI, KİMSE KORONAVİRÜSE YAKALANMADI
Kanada kamu sıhhati yetkilileri, Guangzhou-Toronto seferini yapan bir uçakta iki yolcuda Covid-19 bulunduğunu ama sonrasında diğer bir hiçbir yolcunun illete yakalanmadığını tespit ettiklerini söylüyor.
15 saat süren uçuşta 350 kişi vardı. Birçok kişi, gizli bir sahada uzun mühlet oturma sonucu kaçınılmaz olarak illetin yayılabileceğini düşünse de Airbus’un baş mühendisi bunun yanlışsız olmadığını söylüyor.
AİRBUS’UN BAŞ MÜHENDİSİ: UÇAKTAKİ HAVA ÇOK NEZIH
Jean-Brice Dumont, çağdaş uçakların hava çok berrak olacak halde tasarlandığını belirterek “Matematiksel olarak hava iki-üç dakikada bir yenileniyor. Bu, saatte 20-30 sefer etrafınızdaki havanın külliyen yenilenmesi manasına geliyor” diyor.
Olağanda motor yoluyla uçağın dışından alınan hava, kabin içindeki dönüştürülmüş havayla karıştırılıyor. Sıcaklık ve nemi akıllıca seviyede tutmak için tekrar kullanılan dönüştürülmüş hava, hastanelerdekine benzeri HEPA (Çok hassas hava filtresi) filtrelerinden geçiriliyor.
‘HEPA FİLTRELERİ KORONAVİRÜSÜ YAKALIYOR’
Covid 19’un çapı yaklaşık 125 nanometre (bir nanometre, metrenin bir milyarda biri) ve HEPA filtrelerinin parçacık yakalama kapasitesi içinde. Bu filtreler 10 nanometre ve daha büyük parçacıkları tutabiliyor.
Dumont şöyle diyor:
“HEPA filtrelerinin standardı var. Ticari havacılıkta en yüksek standartlar kelam konusu. Covid-19 büyüklüğündeki küçük parçacıkların yüzde 99,97’sini filtreliyorlar. Havanın akış cephesi de enfeksiyon riskini asgariye indirecek formda tasarlanmıştır.
“Hava dikey olarak hareket ediyor. Başınızın üzerinden verilen hava ayaklarınızın altından boşaltılıyor. Bu da havadaki rastgele bir şeyin yayılma seviyesini azaltıyor. Yani bir numara sırada oturan bir yolcu 20’nci sıradaki bir yolcuya hastalık bulaştıramaz.”
Pekala bu ehliyetli mi?
Havanın yukarıdan aşağı olan hareketi alanından kalkan yolcular ya da kabin vazifelileri tarafından bozulabilir. Böylelikle havayla taşınan partiküllerin yolu değişebilir.
Leicester Üniversitesi’nden virolog Dr. Julian Tang, HEPA filtreleri işe yarasa da tüm Covid-19 zerreciklerini ya da parçacıkları yakalamayabileceğini söylüyor. Dr. Tang, sonuçları bu ay yayımlanan, Covid-19’un örtülü yerlerde yayılmasını azaltma riskinin incelendiği bir araştırmada vazife aldı.
‘FİLTRELERE YALNIZCA BÜYÜK HAVA AKIMLARINDA İŞE YARAR’
Tang şunları söylüyor:
“Filtreleme, yalnızca büyük hava akımlarında işe yarar. Uçak yolculuğu sırasında marazların birden fazla, yakın aradan yüz yüze temas yoluyla geçiyor. Uçak tren ve otobüslerde dikkat etmeniz gereken şey, yakın aralıktan parçacık solumamaktır. En büyük risk budur.”
‘UZAKTA OLMAK RİSKİ AZALTMAZ. ZERRECİKLER 16 METRE UZAĞA GİDEBİLİR’
Dr. Tang, uzakta olmanın da riski azaltmadığına dikkat çekerek şöyle devam ediyor:
“Covid-19’un havada ne kadar kaldığı bir seri faktöre bağlı. Bu, kişilere, enfeksiyonunuzun durumuna bağlı. Tüm zerreciklerin iki metre çapında bir sahaya düşeceğini söyleyemezsiniz. Kimi küçük zerrecikler havada asılı kalıp 16 metre kadar uzağa gidebiliyor ve bunların hepsi virüs taşıyabilir” diyor.
Lakin Jean-Brice Dumont, maske takmak, dirseğe öksürmek ya da hapşırmak üzere basit önlemlerin riski asgariye indirebileceğini vurguluyor, yolculardan kesinlikle maske takmalarını istediklerini hatırlatıyor.
‘UÇAKTA FIZIKÎ ARA GEREKLİ DEĞİL’
Milletlerarası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA)’nın emniyetten sorumlu başkan yardımcısı Nick Careen ise uçakta fizikî aralığın gerekli olmadığını söylüyor. Careen, asıl önemli olan şeyin kabinin sık sık ve yeterlice temizlenmesi ve yolcuların zahir bir yerde toplanmasının önlenmesi olduğunu söylüyor ve bunun tuvalet için kuyruğa girilmesinin yasaklanmasını da içerebileceğini belirtiyor.
Virolog Dr. Tang bunu reddediyor ve “Sorun şu: Örneğin ekonomi sınıfında bir kişinin 60 santimetre yakınında oturuyorsunuz. Bu kişi öksürüp hapşırıyor. Bu zerrecik filtrelemesistemine ulaşamadan size gelebilir” diyor.
Birleşmiş Milletler’e bağlı Memleketler arası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) havayolu şirketleri ve havalimanları için riski azaltmaya yönelik bir seri kural belirledi. Bu kurallar bagaj tesliminden itibaren yolculuğun her aşamasını kapsıyor.
UÇAK YOLCULUĞU İÇİN TAVSİYELER
İngiltere Hükümeti, bunları temel alarak bir genelge yayımladı:
– Tüm bagajlar içeri verilmeli
– Yolcular havaalanında ve uçakta maske takmalı
– Çalışanla yüz yüze temastan asgariye indirilmeli
– Yolcular, mümkün olduğu kadar konumlarından kalkmamalı
– Kabin memurları yolcuların tuvalet önünde toplanmasını ya da sıra olmasını önlemeli
DR. TANG: BEN UÇAĞA BİNERİM
IATA’dan Nick Green enfeksiyonu önlemenin tek bir sihirli yolu olmadığını söyllerken Dr. Tang, kendisinin bazı önlemler alarak uçağa binebileceğini belirtiyor ve “Uçağa binersem maske takarım. Yüzde yüz olmasa bile bir kademeye kadar korunmuş olurum” diyor.
