Elazığ’da meydana gelen zelzeleyle ilgili Fırat Üniversitesi Fırat Yapısal Hasar Araştırma Kümesi tarafından hazırlanan inceleme ve kıymetlendirme raporu yayımlandı. Raporda, bilhassa 2000 yılı öncesinde yapılan yapılarda, beton kalitesindeki düşüklüğün ana sebepleri, çimento ölçüsünün az olması, agreganın uygun olmaması, betonun yerleştirilme sorunları ve bakımı ile ilgili eksiklikler olduğuna değinilerek, dört temel sorunun ana sebebinin “denetim yokluğu” yahut “denetim eksikliği” olarak tabir edilmesinin gerçek olacağı lakin günümüzde bu sorunların birçoğunun aşıldığına yer verildi.
24 Ocak’ta meydana gelen 6.8’lik sarsıntıda Elazığ’da 37, Malatya’da 4 olmak üzere 41 kişi hayatını kaybederken, 20 binden fazla konut ise ağır hasar gördü. Sarsıntı sonrasında Fırat Üniversitesi Öğretim üyeleri tarafından Elazığ’ın Sarsıntı Raporu ayrıntılı bir şekilde hazırlanarak yayımlandı.
Hazırlanan raporla ilgili Fırat Üniversitesi tarafından yapılan açıklamada, “Deprem, Türkiye’nin ve özelde Elazığ’ın kaçınılmaz bir gerçeğidir. Bu zelzele ne bir ilkti ve maalesef ne de son olacaktır. Dolayısıyla can kayıplarının, toplumsal çalkantıların ve ekonomik zahmetlerin yaşanmaması için tek dermanımız, zelzele dayanımı yüksek yapılar inşa etmek ve mevcut sarsıntı dayanımı yetersiz yapı stokunu yenilemektir. Zelzeleden sonra kısa bir mühlet içinde Fırat Yapısal Hasar Araştırma Kümesi toplanmış ve hem zelzele kaynaklı hasarlara ilişkin saha incelemeleri hem de Sarsıntı Kriz Merkezi’ne yardımcı olmak için harekete geçmiştir. Elazığ merkez, zelzeleden hasar gören ilçeler ve köyler ziyaret edilmiş ve yapısal hasarlar ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. İnceleme, müşahede, ölçüm, test ve tahliller sonucunda ortaya çıkan bulgular bu rapor vesilesiyle paylaşılmıştır. Bu raporun hedefi, zelzelenin Elazığ’daki binalar üzerindeki tesirini inceleyerek, elde edilen deneyimin kalıcı ve kullanılabilir hale getirilmesini sağlamaktır. Bu rapor hazırlanırken, Elazığ’da oluşmuş eski zelzeleler, mevcut yapı stoku ve 24 Ocak Sarsıntısı dikkate alınmış, yalnızca sonuçlar değil, sebep ve öneriler de detaylı bir şekilde sunulmaya çalışılmıştır” denildi.
“Hasar oluşumunda bir çok kusur rol almıştır”
Öteyandan zelzeleyle ilgili hazırlanan raporda sonuç ve önerilere de yer verildi.
Sonuç ve önerilerde ise,” 24 Ocak 2020 Elazığ-Sivrice zelzelesi sonrası betonarme binalar tasarım zelzelesinin altındaki bir sarsıntıda hasar görmüşlerdir. Hasar oluşumunda birçok kusur rol oynamıştır. Rapor kapsamında bu kusurlar, dizayndan kaynaklanan kusurlar ve imalden kaynaklanan kusurlar olmak üzere iki başlığa ayrılarak incelenmiştir. Dizayndan kaynaklı kusurlar binaların temin edilebilen statik ve mimari projeleri ile saha çalışmaları kademesinde gözlemsel inceleme ile belirlenen yapısal düzensizlik temel alınarak irdelenmiştir. Üretimden kaynaklanan kusurlar ise saha müşahedeleri ve alandan temin edilen yapı materyalinin laboratuvarda incelenmesi sonucunda elde edilen veriler temel alınarak irdelenmiştir. Çalışmalar sonucunda, 24 Ocak 2020 Elazığ-Sivrice zelzelesi sonrası hasar oluşumunda etkili olan kusurlar Elazığ ili özelinde kısaca özetlenmiştir”ifadelerine yer verildi
“4 temel sorunun ana sebebi”
2000 yılı öncesinde yapılan ağır hasarlı ve göçen binaların beton basınç dayanımının 7 ile 10 MPa ortasında değiştiği vurgulanan raporda,” Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yapı Gereçleri Laboratuvar arşivi ile bu sonuçlar karşılaştırıldığında test sonuçlarının şaşırtan olmadığı görülmektedir. Beton kalitesindeki bu düşüklüğün ana sebepleri, çimento ölçüsünün az olması, Agreganın uygun olmaması, betonun yerleştirilme sorunları ve bakımı ile ilgili eksikliklerdir. Aslında bu dört temel sorunun ana sebebinin “denetim yokluğu” yahut “denetim eksikliği” olarak tabir edilmesi hakikat olacaktır. Günümüzde bu sorunların birçoğu aşılmıştır. Artık agrega sınıflandırılmakta ve doğal agregalar yıkanmaktadır. Dolayısıyla pak ve uygun granülometriye sahip agregalar ile beton üretilmektedir. Hasar gören binalarda, taşıyıcı sistem elemanlarının donatıları sünek tasarım temelleri dikkate alınmadan düzenlenmiştir. Kolonlarda ve kirişlerde sarılma bölgeleri oluşturulmamış, etriyeler ortalama 250-350 mm aralıklarla düzenlenmiş ve etriye kancaları sargı tesiri oluşturmayacak şekilde 90 yapılmıştır. İncelenen binaların hiçbirinde çiroz donatısı kullanılmamış hatta binaların temin edilen projelerinin birçoğunda da çiroz donatı ayrıntısı gösterilmemiştir.Ağır hasar gören binalarda hasarlar, tasarım gayesine aksi şekilde, kirişler yerine kolonlarda meydana gelmiştir. Kolonlarda meydana gelen hasar yoğunluğunda güçlü kolon zayıf kiriş şartının sağlanmamasına ek olarak yapısal düzensizlikler önemli rol üstlenmiştir. Ayrıyeten bilhassa eski bina stokunda kolonların plan yerleşiminde, zelzeleden çok mimari kullanılabilirliğin aktif olması sonucunda, binanın iki doğrultusu ortasında oluşan farklı rijitlik seviyesi, kolon hasarlarını artırmıştır. Hasarlı binalarda en sık görülen yapısal düzensizlikler kapalı/ağır çıkmalar ve yumuşak
kat/zayıf kat düzensizliği olmuştur. Kapalı çıkmaların mesnetlendiği kirişlerde kesme çatlakları ve kapalı çıkmaya oturan dolgu duvarlarda çatlaklar meydana gelmiştir. Bilhassa dikdörtgen plan geometrisine sahip olmayan binalarda yapılan sistemsiz cephe çıkmaları nedeniyle kirişlerde ve kolonlarda hasar yaygınlığı gözlenmiştir. Bina yüksekliğince kütle ve rijitlik düzensizliğine neden olan ve cephe akslarında süreksizlik oluşturan kapalı çıkmaların üretimlerinin sarsıntı riski yüksek olan bölgelerde sonlandırılması uygun olacaktır. Ana caddeye cephesi olan çok katlı betonarme konut binalarının giriş katlarının ticarethane olarak kullanılması nedeniyle oluşan yumuşak kat/zayıf kat düzensizliği de hasarı artırıcı yönde tesir göstermiştir. Ticari kullanılabilirliği artırmak maksadıyla giriş katların, konut olarak kullanılan üst katlara oranla kat yüksekliğinin fazla olması ve giriş katlardaki dolgu duvarların büyük oranda kaldırılması nedeniyle giriş katlarda büyük ötelenmeler meydana gelmiştir. Ötelenmeleri azaltacak zelzele perdelerinin kullanılmaması ve kolonların sünek tasarlanmaması sonucu il merkezi için tasarım zelzelesinin yarısı denebilecek büyüklükteki bir zelzelede ağır hasarlar meydana gelmiştir. Yumuşak kat/zayıf kat düzensizliği olan binaların büyük bir bölümünde hasar taban katta ağırlaşmış, üst katlarda yalnızca dolgu duvarlarda asgarî seviyede hasar oluşmuştur. Bina plan geometrisinin dikdörtgen olmaması, düşey taşıyıcıların plan yerleştirilmelerinde ve dolgu duvarların düzenlenmesinde zelzeleden fazla mimari kullanılabilirliğinin dikkate alınmasından kaynaklı burulma düzensizlikleri, hasar oluşumunda etkili olan öteki bir düzensizlik olarak saha çalışmalarından belirlenmiştir” diye belirtildi.
Yapı kontrolü sonrasında inşa edilen binalar zelzelesi inançla atlatmış
Zelzelenin yapı kontrolünün ne kadar yararlı olduğunu bir kere daha gözler önüne serdiğine dikkat çekilen raporun devamında ise, “Türkiye genelinde yapı kontrolü 2011 yılında faal hale gelmeden önce neredeyse yapı kontrol kanunu ile birebir şekilde Elazığ Belediyesi 2005 yılından itibaren merkez mahallelerde inşa edilen binalarda yapı kontrolünü uygulamıştır. Merkez mahallelerde yapı kontrolü ile inşa edilmiş binaların birkaç tanesi hariç sarsıntısı itimatla atlatmışlardır. Binaların sarsıntısı inanç içerisinde atlatmalarının en önemli sebeplerinden birinin bu binaların tamamında mecburî olarak uygulatılan sarsıntı perdelerinin olduğu düşünülmektedir. Son birkaç yılda Elazığ ilinin klasik bina stokunun dışında binalar inşa edilmeye başlanmıştır. Bu binalar düşük oturum alanına sahip oldukları için bina yükseklikleri hayli büyüktür. Bu türlü olunca betonarme perde yerleşimi mimari açıdan çeşitli zorluklar getirdiğinden, kullanılan betonarme perde oranlarının azaltıldığı ve taban katı ticari olarak kullanılacak binalarda yapılan dizaynlarda önemli düzensizliklerin oluştuğu görülmektedir. Bu çeşit ve binanın zelzele performansını olumsuz etkileyecek öbür dizaynların beton dayanımı, donatı ve statik tahlil programlarına güvenilerek, mühendislik davranış bilgisi ve öngörülerinden uzak yaygınlaştığı görülmektedir. Bu durum ileriki yıllarda yaşanacak sarsıntılarda daha büyük sorunların habercisi olarak karşımızda durmaktadır. Bu nedenle en az inşa şartları kadar önemli olan proje tasarımı, yapı kontrol sistemi içerisinde daha faal bir şekilde denetim edilmelidir” halinde bilgiler verildi.
Bilhassa kırsal bölgedeki yığma binalarda yaygın hasar gözlendiğinin altı çiziler raporda, yığma binalarda görülen hasarın esas nedenlerinin dayanımı düşük duvar gereci, harç kullanılması, döşeme-duvar irtibatlarının ve duvar köşe kontaklarının uygun yapılmaması ve birden fazla yığma binanın ekonomik ömrünü büyük oranda doldurması olduğuna yer verildi.
